Τα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά (ΜΑΡ – Medicinal and Aromatic Plants) είναι γνωστά από την αρχαιότητα. Τα αρχαιότερα αρώματα του κόσμου, ηλικίας άνω των 4.000 ετών, έχουν βρεθεί στην Κύπρο, ενώ ο Θεόφραστος (270-285 π.Χ.) ανέφερε ότι το αρχαίο άρωμα με το όνομα «Κύπρος» ήταν ένα από τα πιο διάσημα αρώματα. Τα τελευταία χρόνια, οι καταναλωτές στην Κύπρο και σε ολόκληρο τον κόσμο έχουν εκτιμήσει τα οφέλη της χρήσης αρωματικών φυτών και αιθέριων ελαίων στην ανθρώπινη υγεία. Επομένως, η αυξημένη χρήση φρέσκων (νωπών) και αποξηραμένων βοτάνων, αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών έχει αυξήσει και τη ζήτηση για προϊόντα υψηλής ποιότητας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι κυπριακές κλιματολογικές συνθήκες είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές για την καλλιέργεια και παραγωγή κορυφαίας ποιότητας ΜΑΡ (π.χ., δυόσμος, δεντρολίβανο, ρίγανη, σιδερίτης) αλλά και προϊόντων που προέρχονται από αυτά, ενώ προσελκύουν το ενδιαφέρον των νέων αγροτών για κερδοφόρες καλλιέργειες, σε μια περίοδο όπου ο αριθμός των αγροτών μειώνεται. Ο τρόπος καλλιέργειας και οι κλιματικές συνθήκες επηρεάζουν την απόδοση και την ποιότητα στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Στην περίπτωση όμως που τα φυτά αυτά πωλούνται ως νωπά προϊόντα, είναι πολύ ευάλωτα στη μετασυλλεκτική γήρανση (υποβάθμιση ποιότητας). Η επιτυχημένη εμπορία νωπών ΜΑΡ υψηλής ποιότητας, απαιτεί εξαιρετική προσοχή στις συνθήκες χειρισμού μετά τη συγκομιδή αλλά και κατά τη συντήρηση. Ταυτόχρονα μπορεί να απαιτείται και βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών τους, δηλαδή των ενεργών συστατικών, του χρώματος, του αρώματος, και περιεκτικότητας νερού. Ενώ η παγκόσμια γεωργία κυριαρχείται ολοένα και περισσότερο από μεγάλης κλίμακας βιομηχανική παραγωγή, η παραγωγή των περισσότερων αιθέριων ελαίων (ΕΟ) εξακολουθεί να γίνεται από τη συλλογή φυτών από τη φύση ή από μικρές παραγωγές αγροτών και συνήθως όχι από εντατικές καλλιέργειες. Τα EO είναι φυσικά προϊόντα και διαθέτουν μια μεγάλη σειρά βιολογικών ιδιοτήτων.

Το ερευνητικό έργο Opti-AromaQ

Το έργο Opti-AromaQ (EXCELLENCE HUBS, RESTART, ΙΔΕΚ), που συντονίζει το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (Ανάπ. Καθ. Νίκος Τζωρτζάκης), στοχεύει στην ανάπτυξη μιας καινοτόμου προσέγγισης σχετικά με τη θρεπτική αξία και την αυξημένη μετασυλλεκτική αποθήκευση των MAP στην Κύπρο, χρησιμοποιώντας υψηλή τεχνολογία (υδροπονία, βιοσυσσώρευση) και ασφαλή (φυσικά απολυμαντικά) και υψηλής ποιότητας (προϊόντα προστιθέμενης αξίας, συνθήκες ξήρανσης) προσεγγίσεις. Εταίροι είναι το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, η εταιρία M.CH.GARDENS LTD (GARDENS) και η Αναπτυξιακή Εταιρία Λεμεσού (ANELEM LTD). Ως ερευνητικοί φορείς του εξωτερικού συμμετέχουν από την Ελλάδα το Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» και από τη Σερβία το Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου.

Οι κύριοι στόχοι του έργου περιλαμβάνουν: 1) την εισαγωγή σε καλλιέργεια νέων φυτών και τη μείωση της ανεξέλεγκτης συγκομιδής από φυσικούς πληθυσμούς, 2) τον ορισμό της βέλτιστης διαχείρισης της καλλιέργειας (σε επίπεδο θρεπτικών) προκειμένου να παραχθούν προϊόντα υψηλής θρεπτικής αξίας για επιλεγμένα είδη, 3) τον προσδιορισμό των συνθηκών συντήρησης (νωπό και ξηρό υλικό) για Κυπριακά MAP, προκειμένου να αυξηθεί ο χρόνος αποθήκευσης και να διατηρηθεί η ποιότητα των προϊόντων, 4) την περιγραφή στρατηγικών εφαρμογής ΕΟ για την ασφάλεια των τροφίμων και την παράταση της διάρκειας ζωής τους, 5) την καθιέρωση στρατηγικών «βιοσυσσώρευσης» σε φαρμακευτικά φυτά στην Κύπρο, για παραγωγή προϊόντων υψηλής αξίας, 6) την καθιέρωση για πρώτη φορά μεθοδολογίας της χρήσης EO για τη συντήρηση φρέσκων προϊόντων στην Κύπρο, 7) την επίδειξη και εκπαίδευση/κινητικότητα για ερευνητές και επαγγελματίες στον τομέα των φαρμακευτικών φυτών (συσκευαστές, επαγγελματίες του τομέα φυτικών καλλυντικών και ΕΟ), 8) τη δέσμευση των άμεσα εμπλεκόμενων/ενδιαφερόμενων φορέων και το κοινό για την τόνωση της ανάπτυξης μιας ενιαίας πολιτικής για τα ΜΑΡ, 9) τη μεταφορά γνώσεων (που αποκτάται από εργαστήρια και συσκευαστήρια) στον κλάδο και στους φορείς εκμετάλλευσης της τροφικής αλυσίδας μέσω εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων.

Εθνικός και διεθνής αντίκτυπος

Η εφαρμογή της καλλιέργειας των MAP υπό εντατικά συστήματα (υδροπονία) λαμβάνοντας υπόψη την κατάλληλη συνταγή θρέψης, για τα επιλεγμένα ΜΑΡ καθώς και η βιοσυσσώρευση με θρεπτικά συστατικά (μικροστοιχεία) για την ενίσχυση της θρεπτικής αξίας του προϊόντος, θα αποτελέσουν καινοτομία στον τομέα των MAP σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, η έρευνα αυτή θα συμβάλει στην προώθηση γνώσης σε διεθνές επίπεδο. Η εφαρμογή φυσικών απολυμαντικών (φυτικά εκχυλίσματα και ΕΟ) θα δημιουργήσει επίσης καινοτόμα εργαλεία για τη μετασυλλεκτική συντήρηση των MAP αλλά και άλλων νωπών προϊόντων. Η μελέτη των ειδών MAP από την Κύπρο αναμένεται να επεκτείνει τον εν λόγω τομέα λόγω των αυξημένων αναγκών για παραγωγή και χρήση φαρμακευτικών φυτών για προϊόντα προστιθέμενης αξίας ή/και ως φυσικά απολυμαντικά.

Το Opti-AromaQ πραγματοποιήσει εφαρμοσμένη έρευνα χρησιμοποιώντας μεθοδολογία και τεχνολογία αιχμής, με στόχο την οικολογική καινοτομία των τομέων παραγωγής και συσκευασίας φαρμακευτικών φυτών στην Κύπρο. Αυτή η μεθοδολογία θα χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία νέας γνώσης και δεξιοτήτων από τα μέλη του έργου (π.χ. νέοι ερευνητές, επιχειρήσεις) και συμβάλει στη δημιουργία ενός βιώσιμου οικονομικού περιβάλλοντος στο νησί.