Με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων στις 18 Μαΐου, η Έδρα Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Χώρου στην Ψηφιακή Πολιτιστική Κληρονομιά (ERA Chair on Digital Cultural Heritage) του ΤΕΠΑΚ, τιμά την ημέρα αυτή με την ανάρτηση του πιο σύνθετου μέρους του Μηχανισμού των Αντικυθήρων στο ψηφιακό αποθετήριο του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, την ΑΨΙΔΑ.  Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αναρτήσεις στην ΑΨΙΔΑ θα είναι προσβάσιμες και στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη, Europeana.

Στόχος της προσπάθειας αυτής είναι η ολιστική τεκμηρίωση του θαυμαστού αυτού επιτεύγματος της μηχανικής ώστε να αναδειχθεί ο ρόλος και η χρήση του.  Λόγω της τεχνικής πολυπλοκότητας και της διεπιστημονικότητας του Μηχανισμού, ο οποίος εμπεριέχει μηχανολογικές, αστρονομικές, μαθηματικές, γεωμετρικές και άλλες γνώσεις, η ολιστική τεκμηρίωση του θα είναι ένα πολύ επίπονο εγχείρημα.  Για τον λόγο αυτό αποφασίστηκε η καταγραφή του να ολοκληρωθεί σταδιακά.  Η προσπάθεια θα έχει ως αφετηρία ένα από τα υποσυστήματα που εμπεριέχονται στον Μηχανισμό, το οποίο υπολογίζει μεταξύ άλλων την ανώμαλη κίνηση της Σελήνης γύρω από τη Γη.  Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα σύστημα που προσομοιώνει με μεγάλη ακρίβεια την πραγματική κίνηση της Σελήνης όπως αυτή περιγράφεται και από τους νόμους του Kepler.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι η παλαιότερη σύνθετη μηχανολογική διάταξη οδοντωτών τροχών (γραναζιών) που έχει βρεθεί ποτέ.  Κατασκευάστηκε πριν από περίπου 2150 χρόνια και αποτελεί τον πρώτο υπολογιστή στην παγκόσμια ιστορία.  Πρόκειται για έναν αναλογικό υπολογιστή, ο οποίος υπολόγιζε αστρονομικά φαινόμενα.  Η συσκευή λειτουργούσε χειροκίνητα. Ο χρήστης μπορούσε να επιλέξει μια ημερομηνία από τις κλίμακες των ενδείξεων και να δει τα αστρονομικά φαινόμενα που θα συνέβαιναν εκείνη την ημέρα ή αντίστροφα, δηλ. να επιλέξει ένα αστρονομικό φαινόμενο και να δει σε ποια ημερομηνία θα συμβεί.  Όλοι οι απαραίτητοι υπολογισμοί πρόεκυπταν μέσω της διαδοχικής σύζευξης οδοντωτών τροχών.  Ο Μηχανισμός χρησίμευε για τον υπολογισμό της ημερήσιας και της ετήσιας κίνησης του Ήλιου, της Σελήνης και πιθανώς των πλανητών ανάμεσα στους αστέρες και τους αστερισμούς.  Περιείχε τις αστρονομικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων σχετικά με την κίνηση αυτών των ουράνιων σωμάτων με εκπληκτική ακρίβεια λαμβάνοντας υπόψη την ανώμαλη τροχιά της Σελήνης μέσω της χρήσης ενός συστήματος έκκεντρων οδοντωτών τροχών. Μπορούσε, ακόμη, να υπολογίσει τις φάσεις της Σελήνης και να προβλέψει τις εκλείψεις του Ήλιου και της Σελήνης.  Υπολόγιζε τις ημερομηνίες τέλεσης των Πανελλήνιων στεφανιτών αγώνων που λάμβαναν χώρα στην αρχαία Ελλάδα (π.χ. Ολυμπιακοί Αγώνες, Ίσθμια, Πύθια κλπ).  Τέλος, ο Μηχανισμός περιείχε και ένα εκτεταμένο εγχειρίδιο χρήσης.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποδεικνύει ότι οι Έλληνες μηχανικοί της Ελληνιστικής περιόδου είχαν πολύ πιο εξελιγμένη τεχνογνωσία για τον σχεδιασμό και την κατασκευή μηχανισμών με οδοντωτούς τροχούς σε σχέση με ό,τι διασώθηκε από τις γραπτές πηγές. Σήμερα οι επιστήμονες αναρωτιούνται πού χάθηκε όλη η γνώση που περιέχει αυτός ο Μηχανισμός.

Η διεξοδική και συστηματική ενασχόληση με τον Μηχανισμό δυνητικά αποτελεί ένα παράθυρο προς τις γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων σχετικά με την αστρονομία και τα ουράνια σώματα, πολλά από τα οποία μας προβληματίζουν ακόμα και σήμερα.

Η ψηφιακή καταγραφή του μηχανισμού συμβάλλει στην προώθηση της εξέχουσας σημασίας που κατέχει η μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς στην εξέλιξη της πορείας του ανθρώπου.  Η ψηφιακή αποτύπωση και η ακριβής μοντελοποίηση διερευνά και καταγράφει τα διάφορα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου, είτε αυτά είναι μηχανικά είτε αρχιτεκτονικά είτε οποιουδήποτε άλλου ερευνητικού πεδίου και προβάλει την πλούσια  πολιτιστική παρακαταθήκη.  Επίσης, την κάνει εύκολα προσβάσιμη στο ευρύ κοινό και συμβάλλει στην αέναη διατήρηση, διαφύλαξη, προστασία και παρουσίασή της προς εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των μελλοντικών γενεών.  Συνεπώς η ψηφιακή αναπαράσταση κάθε είδους μνημείου και αντικειμένου πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί ένα μοναδικό εργαλείο για τη διάσωση όχι μόνο του εθνικού αλλά και του παγκόσμιου πολιτιστικού πλούτου.