Το τελευταίο διάστημα συζητείται αρκετά, αν η χρήση μάσκας από τον γενικό πληθυσμό που δεν έχει συμπτώματα είναι αποτελεσματική στη μείωση μετάδοσης του ιού SARS-CoV-2, ο οποίος προκαλεί COVID-19 και μπορεί να μεταδοθεί με σταγονίδια σάλιου ή βλεννογόνων εκκρίσεων μέσω της αναπνευστικής οδού.

Ο Αναπληρωτής Καθηγητής Περιβαλλοντικής Υγείας, Δρ. Κωνσταντίνος Μακρής και η ερευνητική συνεργάτις, Δρ. Ελίνα Ιωάννου μας διαφωτίζουν ερευνώντας, συλλέγοντας και καταγράφοντας τα επιστημονικά δεδομένα.

Επικεντρώνονται σε ανάλυσή τους στον πιο ευρέως διαδεδομένο τύπο μάσκας, την απλή χειρουργική μάσκα και αναλύουν τρία ζητήματα:

i) ποιοι ενδείκνυται να την χρησιμοποιούν,

ii) ποια τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα για τη χρήση μάσκας στην κοινότητα, και

iii) για πόσο χρόνο, στη βάση της παγκόσμιας βιβλιογραφίας και οδηγιών από διεθνείς οργανισμούς.

Όπως αναφερουν οι δύο επιστήμονες «είναι βασικό να τονιστεί ότι η χρήση μάσκας από επαγγελματίες υγείας δεν είναι «υπό συζήτηση». Οι επαγγελματίες υγείας έχουν εκπαιδευτεί ειδικά στη χρήση προσωπικού προστατευτικού εξοπλισμού και η χρήση διαφορετικών τύπων μασκών είναι ανέκαθεν μέρος της καθημερινότητας τους, και όχι μόνο τώρα λόγω πανδημίας».

Τι γνωρίζουμε όμως για το αν και πως πρέπει να χρησιμοποιείται η απλή χειρουργική μάσκα από όσους δεν είναι επαγγελματίες υγείας;

Επισημαίνονται τα εξής:

- Ποιοι θα πρέπει να χρησιμοποιούν ιατρική μάσκα

Βάσει των διαθέσιμων επιστημονικών δεδομένων μέχρι σήμερα, η χρήση της ιατρικής μάσκας από τον γενικό πληθυσμό κατά την περίοδο της πανδημίας COVID-19 δεν συνιστάται για όλους, μιας και δεν υπάρχουν ξεκάθαρα επιστημονικά στοιχεία για το εάν μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού.

Η χρήση της χειρουργικής μάσκας κατά τη συνολική περίοδο πανδημίας στην κοινότητα βάσει οδηγιών από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO)4 και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) συνιστάται κατά προτεραιότητα, για επιβεβαιωμένους συμπτωματικούς φορείς του ιού, αλλά και για φροντιστές υγείας των φορέων του ιού,

Οι διεθνείς οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) τονίζουν ότι η χρήση χειρουργικής μάσκας δεν είναι από μόνη της αποτελεσματική για την αποφυγή μετάδοσης του SARS-CoV-2 αν δεν συνδυάζεται με τα άλλα μέτρα τα οποία μπορεί να είναι κατά περίπτωση και πιο αποτελεσματικά.

Συγκεκριμένα, ο WHO προτείνει όπως οι αρμόδιοι φορείς δημόσιας υγείας σε κάθε χώρα να αξιολογούν πολύπλευρα μια πιθανή σύσταση χρήσης μάσκας κατά τη συνολική περίοδο πανδημίας στην κοινότητα ανάλογα με τα χαρακτηριστικά και τις συνήθειες του εκάστοτε πληθυσμού, την πιθανότητα έκθεσης στον ιό και το πόσο ευάλωτοι είναι οι πληθυσμοί και συγκεκριμένα άτομα (π.χ. όσοι δουλεύουν με πολύ κόσμο), την πυκνότητα του πληθυσμού, και τα χαρακτηριστικά των χώρων συγχρωτισμού.

- Επιστημονικά δεδομένα για τη χρήση μάσκας στην κοινότητα

Η χρήση μάσκας συγκαταλέγεται στις λεγόμενες μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις για τη μείωση μετάδοσης ιών, όπως είναι το πλύσιμο χεριών, η κοινωνική αποστασιοποίηση, και η τήρηση ελάχιστων αποστάσεων. Για τη χρήση χειρουργικής μάσκας από υγιή άτομα στον γενικό πληθυσμό, υπάρχουν περίπου 10 κλινικές δοκιμές που διενεργήθηκαν είτε κατά την περίοδο του SARS-1 ή της γρίπης (εποχιακής).

Οι περισσότερες κλινικές μελέτες δεν έδειξαν ότι η χρήση χειρουργικής μάσκας μειώνει σημαντικά το ρίσκο προσβολής από τον ιό της γρίπης, εκτός και εάν συνδυαστεί με πλύσιμο των χεριών, ή εφαρμοστεί εντός 36 ωρών από τη στιγμή των πρώτων συμπτωμάτων.

 Στην ανάλυση και ερμηνεία αυτών των δεδομένων σημαντικό ρόλο παίζει το ποσοστό συμμόρφωσης στη σωστή εφαρμογή της μάσκας. Παρατηρήθηκε ότι η συμμόρφωση των εθελοντών με την ορθή χρήση της μάσκας μειωνόταν όσο περνούσε ο χρόνος χρήσης της. Παρόμοια στοιχεία αποτελεσματικότητας μη φαρμακολογικών παρεμβάσεων από  κλινικές μελέτες δεν υπάρχουν για τον νέο κορωνοϊό, και οι όποιες συστάσεις βασίζονται στα χαρακτηριστικά μεταδοτικότητας της γρίπης και άλλων αναπνευστικών λοιμώξεων.

Τα περισσότερα επιστημονικά στοιχεία αξιολόγησης μη φαρμακολογικών παρεμβάσεων σχετικά με τη μείωση ρίσκου μετάδοσης αναπνευστικών ιών στην κοινότητα δεν εστιάζουν τόσο στη χρήση μάσκας, αλλά στο πλύσιμο χεριών ή άλλες παρεμβάσεις. Συγκεκριμένα, σειρά από αξιόπιστες κλινικές δοκιμές στην κοινότητα έδειξαν ότι το συχνό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών αποτελεί το πιο αποτελεσματικό μέτρο ατομικής προστασίας ενάντια σε αναπνευστικές (γρίπη, Η1Ν1, κτλ.) αλλά και γαστρεντερικές λοιμώξεις.

Μια άλλη διάσταση πέραν των πρακτικών θεμάτων είναι η εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας που μπορεί να έχουμε φορώντας μάσκα και μπορεί να οδηγήσει σε ελλιπή εφαρμογή των άλλων μέτρων. Γι αυτό και αναφέρεται εμφατικά στις διάφορες οδηγίες των οργανισμών δημόσιας υγείας ότι η χρήση μάσκας δεν πρέπει να θεωρείται ως το απόλυτο μέτρο προστασίας και όταν γίνεται χρήση χειρουργικής μάσκας δεν πρέπει να παραμελούνται οι άλλες βασικές αρχές ατομικής προστασίας από αναπνευστικές λοιμώξεις, όπως π.χ. το πλύσιμο χεριών.

- Χρονική διάρκεια χρήσης

Γενικά η απλή χειρουργική μάσκα δεν πρέπει να επαναχρησιμοποιείται. Με το τέλος της χρήσης της θα πρέπει να πεταχτεί προσεκτικά ακολουθώντας τις οδηγίες τόσο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας όσο και τις επιμέρους οδηγίες που αναγράφονται στη συσκευασία. Επιπλέον, η χρήση μάσκας θα πρέπει να γίνεται με σύνεση.

Αν όλοι χρησιμοποιούσαμε μάσκες καθημερινά, τότε τα αποθέματα θα κινδύνευαν να εξαντληθούν σχετικά γρήγορα, και να παρουσιάζονταν έλλειψή τους για όσους χρειάζονται τη χειρουργική μάσκα περισσότερο, όπως οι επαγγελματίες υγείας.

 Η χειρουργική μάσκα, όπου και όταν ενδείκνυται, συστήνεται επίσης να χρησιμοποιείται και αμέσως μετά την πάροδο της έξαρσης της πανδημίας, ή και όταν η επιδημία βρίσκεται στα αρχικά στάδιά της.

- Συστάσεις ατομικών μέτρων προστασίας

Η χρήση χειρουργικής μάσκας όπου και όταν ενδείκνυται, θα πρέπει να γίνεται τηρώντας πιστά τις οδηγίες χρήσης για να μειωθεί η πιθανότητα επιμόλυνσης λόγω κακής εφαρμογής της. Σε καμία περίπτωση η χρήση μάσκας από υγιή άτομα του γενικού πληθυσμού δεν πρέπει να υποκαθιστά τα πιο σημαντικά ατομικά μέτρα προστασίας από τον νέο κορωνοϊό που τονίζονται από τους διεθνείς οργανισμούς (WHO, ECDC), όπως αυτά της τήρησης των βασικών κανόνων προσωπικής υγιεινής και κοινωνικής αποστασιοποίησης, δηλαδή,

ι) το συχνό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι ή αλκοολούχο αντισηπτικό καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας, 

ιι) την τήρηση της ελάχιστης απόστασης των 1-2 μέτρων, και 

ιιι) την αποφυγή αγγίγματος του προσώπου με τα χέρια, και ειδικότερα το στόμα, μύτη και μάτια.

Αυτά είναι λοιπόν τα κατεξοχήν ατομικά μέτρα προστασίας που συστήνονται για όλο το γενικό πληθυσμό στην κοινότητα και θα πρέπει πάντα να τηρούνται εν μέσω μιας πανδημίας που σχετίζεται με συμπτώματα αναπνευστικής λοίμωξης.

*O Δρ. Κωνσταντίνος Μακρής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Περιβαλλοντικής Υγείας, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.

*Η Δρ. Ελίνα Ιωάννου είναι ερευνητική συνεργάτις, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.