Τα δάση σε παγκόσμιο επίπεδο παρέχουν έναν σημαντικό περιβαλλοντικό και οικολογικό πόρο, λειτουργώντας πρώτα ως αποθήκες άνθρακα, παρέχοντας τροφή, καθαρό νερό και αέρα για τον άνθρωπο αλλά και καταφύγιο για αμέτρητα είδη χλωρίδας και πανίδας. Πρόσφατες ευρωπαϊκές εκθέσεις τονίζουν την ευπάθεια των δασικών οικοσυστημάτων, ιδιαίτερα υπό την απειλή της κλιματικής κρίσης. Δεδομένου ότι η Κύπρος βρίσκεται στη νότιοανατολική Ευρώπη, αναμένεται να επηρεαστεί αρνητικά από την κλιματική κρίση, με επιπτώσεις όπως η υποβάθμιση των δασών, η ερημοποίηση, η χαμηλή ποιότητα αέρα και η έλλειψη νερού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) θέτει στόχους για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και κατά συνέπεια τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Παρόλο που προβλέπονται αρνητικές επιδράσεις  στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου, η Κύπρος βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με τις χειρότερες επιδόσεις όσον αφορά τους στόχους της ΕΕ για μείωση των εκπομπών άνθρακα σύμφωνα με δεδομένα του 2020.

Επιπρόσθετες εκθέσεις τόνισαν την ευαισθησία των δασικών οικοσυστημάτων στην ΕΕ, ειδικά στα νότια της Ευρώπης, με συνέπειες που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, όπως η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης παρασίτων, μεγαλύτερη πιθανότητα δασικών πυρκαγιών, ο κίνδυνος για μείωση των κωνοφόρων δασών και η επιδείνωση της παρουσίας χωροκατακτητικών ειδών. Επιπλέον, τα φαινόμενα ξηρασίας αναμένεται να εντατικοποιηθούν και να διαρκούν περισσότερο στην περιοχή της Μεσογείου, εξασθενώντας τα δασικά σκέλη και οδηγώντας σε επιδημίες παρασίτων.

Η μελέτη που παρουσιάζεται πιο κάτω αφορά στην ανάλυση δεδομένων σχετικά με το εάν οι Κύπριοι κάτοικοι κατανοούν και παρατηρούν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα δάση της Κύπρου. Η ανάλυση του τι πιστεύουν οι άνθρωποι για την κλιματική κρίση είναι εξαιρετικά σημαντική για την ανάπτυξη αποτελεσματικών εκπαιδευτικών και επικοινωνιακών προσεγγίσεων, καθώς και για τη θέσπιση και την εφαρμογή εθνικών πολιτικών. Το να γνωρίζουμε πώς και εάν οι άνθρωποι έχουν παρατηρήσει την υποβάθμιση των δασών σαν αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης, είναι κρίσιμο για την προώθηση ισχυρών, προσαρμοσμένων, αποδεκτών και αποτελεσματικών πολιτικών μετριασμού με στόχο την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης.

Τα  αποτελέσματα που παρουσιάζονται παρακάτω, είναι μέρος του επιστημονικού άρθρου με τίτλο «Do People Understand and Observe the Effects of Climate Crisis on Forests? The Case Study of Cyprus” το οποίο δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό MDPI Forest και αξιολογήθηκε από ομότιμους κριτές. Τα αποτελέσματα αντλήθηκαν με βάση ειδικά σχεδιασμένα ερωτηματολόγια. Συνολικά  416 ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν από κατοίκους της Κύπρου.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα δάση είναι αντιληπτές στο κοινό της Κύπρου. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό του 65,6% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι παρατήρησε μέτρια, μεγάλη ή πολύ μεγάλη υποβάθμιση σε κωνοφόρα δάση (δάση με κυρίαρχο είδος τα πεύκα). Συγκεκριμένα, η παρατηρούμενη υποβάθμιση συμπεριλάμβανε την παρουσία νεκρών ή καταπονημένων δέντρων, αυξημένα περιστατικά δασικών πυρκαγιών, μειωμένη εδαφική υγρασία (ξηρασία), ερημοποίηση και δυσκολία στην αναγέννηση του δάσους.

Οι συμμετέχοντες της έρευνας κλήθηκαν να κατατάξουν τα Κυπριακά δάση ανάλογα με το βαθμό που έχουν πληγεί από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Σημειώνεται ότι όλες οι δασικές περιοχές στην Κύπρο έλαβαν σημαντικό αριθμό ψήφων. Πιο συγκεκριμένα, το Δάσος του Ακάμα κατετάγη πρώτο και το Δάσος του Τροόδους δεύτερο. Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε την περίοδο όπου πολυάριθμες δασικές πυρκαγιές (κυρίως εμπρηστικές ενέργειες όπως υποδεικνύεται από το Τμήμα Δασών) έλαβαν μέρος στην περιοχή του Ακάμα όπου οι συνθήκες ξηρασίας αποτέλεσαν τον βασικό παράγοντα για την εύκολη εξάπλωση των πυρκαγιών και παράλληλα κατέστησε την κατάσβεσή τους πιο δύσκολη. Στο δάσος του Τροόδους, η διατήρηση της Μαύρης Πεύκης (Pinus Nigra) δέχεται πιέσεις λόγω των θερμότερων καιρικών συνθηκών και του ανταγωνισμού από άλλα δασικά είδη όπως η Τραχεία Πεύκη (Pinus Brutia).

Επιπλέον, οι συμμετέχοντες θεωρούν ότι τα κωνοφόρα είδη (π.χ. πεύκα) απειλούνται περισσότερο σε σύγκριση με άλλα δασικά είδη. Όπως προαναφέρθηκε, η Μαύρη Πεύκη βρίσκεται υπό πίεση και αναμένεται να υποφέρει λόγω της κλιματικής κρίσης, ενώ η Τραχεία Πεύκη ευνοείται και εισβάλλει στον χώρο εξάπλωσης της Μαύρης Πεύκης.

Η μελέτη έδειξε περαιτέρω ότι οι εργαζόμενοι πολίτες είναι πιο πιθανό να πιστεύουν στην κλιματική κρίση και να παρατηρούν τις αρνητικές επιδράσεις της στα δάση. Συγκεκριμένα, σημαντικό ποσοστό των ανέργων ήταν πιο πεπεισμένο ότι η κλιματική αλλαγή γίνεται αντιληπτή στην Κύπρο, αλλά αντιλαμβάνεται λιγότερο τη σημασία της κλιματικής κρίσης, την παρατήρηση της υποβάθμισης των δασών και δεν θεωρούν ότι τα φαινόμενα αυτά μας επηρεάζουν στο παρόν στάδιο ή ότι θα μας επηρεάσουν στο μέλλον σε σημαντικό βαθμό. Αυτό υποδηλώνει ότι άτομα με πεποιθήσεις ευθυγραμμισμένες με την κλιματική κρίση τείνουν να έχουν αυξημένη απασχολησιμότητα.

Επιπλέον, παρατηρήθηκε συσχέτιση μεταξύ ακαδημαϊκής μόρφωσης και της πεποίθησης ότι η κλιματική αλλαγή είναι σημαντική (δηλαδή όσο μεγαλύτερο μορφωτικό επίπεδο έχει κάποιος, τόσο πιο πιθανό ήταν να πιστεύει στη σημασία της κλιματικής αλλαγής). Παρ΄ όλα αυτά, δεν υπήρχε εμφανής συσχέτιση μεταξύ της παρατήρησης της υποβάθμισης των δασών και του επιπέδου ακαδημαϊκής μόρφωσης. Οι συμμετέχοντες που εργάζονται σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς (ΜΚΟ) παρατηρήσαν την υποβάθμιση των κωνοφόρων δασών σε ποσοστό 71,4%, δηλαδή 33,9% πιο πιθανό σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες.

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συμμετέχοντες (55+) πιστεύουν ότι η κλιματική αλλαγή δεν έχει γίνει αρκετά αντιληπτή στην Κύπρο, ενώ σε σύγκριση με τους νεότερους συμμετέχοντες, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας είναι πιο πεπεισμένα ότι φαινόμενα όπως η παρατεταμένη περίοδος υψηλών θερμοκρασιών και οι πιο έντονοι καύσωνες είναι σημαντικά και μας επηρεάζουν στο παρόν στάδιο. Επιπλέον, η ίδια ηλικιακή ομάδα παρατήρησε και το μεγαλύτερο βαθμό υποβάθμισης των δασών στην Κύπρο.

Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης είναι ιδιαίτερα σημαντικά, καθώς δείχνουν ότι οι άνθρωποι παρατηρούν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα δάση. Μεγάλο ποσοστό (65,6%) των Κυπρίων κατοίκων παρατήρησε υποβάθμιση στα κωνοφόρα δάση της Κύπρου και ερμήνευσε την υποβάθμιση σαν νεκρά δέντρα, μειωμένη υγρασία του εδάφους και δυσκολία στην ανανέωση των δασών. Οι Κύπριοι κάτοικοι αναγνώρισαν το δάσος του Ακάμα ως το πιο απειλούμενο δάσος από την κλιματική αλλαγή και ανέφεραν ότι τα κωνοφόρα δάση επηρεάζονται κυρίως από τις επιπτώσεις της. Συμπερασματικά, αποδεικνύεται ότι οι πολίτες βρίσκονται σε θέση να παρατηρούν φαινόμενα κλιματικής αλλαγής, κάτι που δεν είχε καταγραφεί τα προηγούμενα δέκα χρόνια. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η απασχολησιμότητα των ατόμων που πιστεύουν στην σημασία της κλιματικής κρίσης είναι αυξημένη σε σύγκριση με άτομα που δεν πιστεύουν στην σημασία της κλιματικής κρίσης. Οι αντιλήψεις και οι παρατηρήσεις των ανθρώπων είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη τοπικών εθνικών πολιτικών και αποτελεσματικών εκπαιδευτικών και επικοινωνιακών προσεγγίσεων για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, ιδίως στο ζήτημα της υποβάθμισης των δασών.

Η έρευνα αυτή έχει διεξαχθεί από το εργαστήριο Γεωδαισίας, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Γεωπληροφορικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου σε συνεργασία με τους Φίλους τη Γης (Κύπρου). Αποτελεί μέρος του προγράμματος “ASTARTE” (EXCELLENCE/0918/0341). Ο πρωταρχικός στόχος του έργου είναι η κατανόηση των μακροχρόνιων επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών στα Κυπριακά δάση αναλύοντας χρονοσειρές δορυφορικών δεδομένων.   Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας

Το αναφερόμενο επιστημονικό άρθρο: https://www.mdpi.com/1999-4907/12/9/1152/htm

Συγγραφείς άρθρου: Δρ Μιλτώ Μιλτιάδου, Ευφροσύνη Αντωνίου, Νατάσα Ιωάννου, Χρήστος Θεοχαρίδης, Δρ Χριστόδουλος Δανέζης

Twitter: @DrMiltiadou, @FoECyprus, @C_Theocharidis, @celestiageo

Ιστοσελίδα του έργου ASTARTE: astarte.cut.ac.cy