Στο πλαίσιο ανάλυσης του μέλλοντος της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) η οποία θα εφαρμοστεί κατά την περίοδο 2023-2027, πέραν των 300 εμπειρογνωμόνων από 23 κράτη μέλη της ΕΕ ανέλυσαν τις αναμενόμενες επιδράσεις της πολιτικής στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Οι εμπειρογνώμονες αναγνώρισαν τη μέτρια επίδοση της ΚΓΠ κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο όσον αφορά στην προστασία της βιοποικιλότητας και εισηγούνται πρακτικά μέτρα για τη διόρθωση των αδυναμιών, ειδικά στο πλαίσιο των οικολογικών προγραμμάτων, του νέου χρηματοδοτικού εργαλείου που θα εφαρμοστεί στην ΚΓΠ.

Οι ερευνητές υπογραμμίζουν τη σημασία διατήρησης των στοιχείων τοπίου στις γεωργικές καλλιέργειες, όπως για παράδειγμα οι ξηρολιθιές, οι φυτοφράκτες, τα μεμονωμένα δέντρα και οι λωρίδες ακαλλιέργητης γης. Επιπρόσθετα, αναγνωρίζεται ο ουσιαστικός ρόλος που έχουν οι εκτατικές καλλιέργειες, αυτές δηλαδή χωρίς μεγάλη χρήση γεωργικών φαρμάκων και λιπασμάτων, για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και η ανάγκη για αύξηση των επιδοτήσεων προκειμένου να αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές δαπάνες των γεωργών. Οι επιστήμονες τονίζουν τη σημασία της χρηματοδότησης περιβαλλοντικών δράσεων με βάση το αποτέλεσμα που έχουν στη διατήρηση ειδών άγριας ζωής. Επιπρόσθετα, τονίζεται η ανάγκη για αύξηση της χρηματοδότησης για παρακολούθηση των επιδράσεων των μέτρων της ΚΓΠ στη βιοποικιλότητα.

Στην κύρια συγγραφική ομάδα της εργασίας συμμετείχαν ο Αναπληρωτής Καθηγητής Μενέλαος Σταυρινίδης (Τμήμα Γεωπονικών Επιστημών, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου) και ο Καθηγητής Γιάννης Βογιατζάκης (Σχολή Θετικών και Εφαρμοσμένων Επιστημών, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου). Η εργασία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Conservation Letters στις 30 Ιουνίου 2022 https://doi.org/10.1111/conl.12901 .

Σχολιάζοντας τα πορίσματα της έρευνας, ο Δρ Σταυρινίδης σημειώνει ότι η γεωργία της Κύπρου είναι πολύ σημαντική για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, διότι χαρακτηρίζεται από εκτατικές καλλιέργειες, ειδικά σε ορεινές περιοχές, με ποικιλία καλλιεργειών και στοιχείων τοπίου. Τα χαρακτηριστικά αυτά ευνοούν την παρουσία πολλών διαφορετικών ειδών άγριας ζωής, τα οποία χρησιμοποιούν τις γεωργικές καλλιέργειες για διατροφή και φωλεοποίηση.

Οι πλείστες καλλιέργειες σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές στην Κύπρο, σύμφωνα με τον Δρα Σταυρινίδη, αποτελούν μοντέλο για τη νέα ΚΓΠ, διότι συνδυάζουν τη γεωργική δραστηριότητα με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Η γεωργία της Κύπρου πρέπει, λοιπόν, να βασιστεί στο μοντέλο 3Π, δηλαδή Παράδοση, Ποιότητα, Περιβάλλον, όπως αυτό αναδείχθηκε και μέσα από τα έργα AgroLIFE (www.agrolife.eu) και Ecowinery (https://www.sustagric.com/ecowinery.html) στα οποία αναπτύχθηκε μέθοδος για την ανάδειξη του περιβαλλοντικού προφίλ του κρασιού.

Ο Δρ Βογιατζάκης, από πλευράς του, τονίζει ότι η γεωργία μπορεί να συνυπάρξει με τη διατήρηση της φύσης, τόσο εντός, όσο και εκτός των Προστατευόμενων Φυσικών Περιοχών. Άλλωστε ένας από τους λόγους για τους όποιους η Μεσόγειος και δη τα μεσογειακά νησιά όπως η Κύπρος είναι θερμά σημεία βιοποικιλότητας παγκοσμίως οφείλεται στη μακρόχρονη ανθρώπινη παρουσία σε σχέση με άλλες περιοχές του κόσμου και στην ανάπτυξη της γεωργίας. Το θέμα και η πρόκληση για τη διαχείριση είναι η ένταση των καλλιεργητικών πρακτικών και η έκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων.

Ο Δρ Σταυρινίδης σημειώνει ότι το Στρατηγικό Σχέδιο για την εφαρμογή της νέας ΚΓΠ στην Κύπρο βρίσκεται στα τελικά στάδια ετοιμασίας από το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. Το εθνικό αυτό σχέδιο περιέχει κάποια θετικά στοιχεία, όμως χαρακτηρίζεται από την έλλειψη σαφούς στόχευσης για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε αγροτικές περιοχές.

Επιπρόσθετα, θεωρεί ότι ο κύπριος γεωργός αδικείται σε σχέση με άλλα κράτη μέλη, διότι ενώ πολλές από τις πρακτικές που εφαρμόζει είναι μεν ιδιαίτερα σημαντικές για τη βιοποικιλότητα, δεν επιδοτούνται δε, διότι θεωρούνται ως βάση εκκίνησης. Για παράδειγμα, ένας αμπελουργός που επιλέγει να συνεχίσει την παραδοσιακή καλλιέργεια αμπελιού σε αναβαθμίδες στα βουνά δεν λαμβάνει επιπλέον επιδότηση σε σχέση με κάποιον που αποφασίζει να ισοπεδώσει με βαριά γεωργικά μηχανήματα μία πλαγιά βουνού προκειμένου να διευκολύνει τις γεωργικές εργασίες. Ως αποτέλεσμα αυτών των δυσκολιών και πολλών άλλων παραγόντων, οι παραδοσιακές καλλιέργειες εγκαταλείπονται, αλλάζοντας ριζικά τη μορφή του παραδοσιακού τοπίου.

Ο Δρ Βογιατζάκης συμπληρώνει ότι η εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων, οι οποίες ιστορικά διαμόρφωναν το τοπίο, πέραν της "αλλοίωσης" που μπορεί να επιφέρει στον χαρακτήρα του τοπίου, εγκυμονεί κινδύνους μιας και η έλλειψη διαχείρισης οδηγεί στην αλλαγή της δομής βλάστησης σε αγροτικές και δασικές περιοχές συντελώντας σε μεγάλο βαθμό στη συγκέντρωση καύσιμης ύλης και τη δημιουργία ενός "εύφλεκτού" τοπίου. Το τοπίο αυτό με τις αυξανόμενες ξηρές συνθήκες που διανύουμε στις μέρες μας, οδηγεί σε καταστροφικές συνέπειες με τη μορφή μεγαπυρκαγιών όπως τις βλέπουμε τα τελευταία χρόνια στη Μεσόγειο και όπως τις  βιώσαμε στην Κύπρο πέρυσι. Η ύπαιθρος της Μεσογείου είναι ένα ενιαίο κοινωνικο-οικολογικό σύστημα στο οποίο η εγκατάλειψη και υποβάθμιση, πέραν των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, είναι επιζήμια και για την κοινωνική συνοχή μιας και ολόκληρες κοινωνίες έζησαν και εξελίχθηκαν για αιώνες γύρω από συγκεκριμένες περιοχές και πρακτικές.

Καταλήγοντας, ο Δρ Σταυρινίδης αναδεικνύει και το θέμα της υπερβολικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων στην Κύπρο και των δυσκολιών που θα αντιμετωπίσει το κράτος στην εφαρμογή της Στρατηγικής «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο», η οποία προνοεί μείωση της χρήσης τέτοιων φαρμάκων κατά 50% μέχρι το 2030. H πρωτοβουλία της Επιτρόπου Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων, κας Στέλλας Κυριακίδου, για νομοθετική ρύθμιση των στόχων αυτών, αναδεικνύει τη σημασία που αποδίδει η Επιτροπή στη μείωση της χρήσης γεωργικών φαρμάκων. Η ανακοίνωση της Επιτροπής στις 22 Ιουνίου, 2022 για τη μετατροπή της οδηγίας για την «Ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων» σε κανονισμό, με νομικά δεσμευτικούς στόχους μείωσης της χρήσης φυτοφαρμάκων για τα κράτη μέλη, αναμένεται να δημιουργήσει σημαντικές προκλήσεις για τους κύπριους γεωργούς. Η Κύπρος βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της ΕΕ στη χρήση γεωργικών φαρμάκων και στην παρουσία υπολειμμάτων τους στα τρόφιμα, ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας.

Αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες που θα προκύψουν, η Επιτροπή προτείνει την εισαγωγή κανόνων στην ΚΓΠ για να εξασφαλιστεί ότι οι γεωργοί μπορούν να αποζημιωθούν για δαπάνες που σχετίζονται με τις απαιτήσεις του νέου κανονισμού για μεταβατική περίοδο πέντε ετών. Επιβάλλεται η αξιοποίηση των προνοιών αυτών από το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος προκειμένου να στηριχθούν και να προσαρμοστούν οι γεωργοί στις απαιτήσεις της μετάβασης.

Κλείνοντας, ο Δρ Σταυρινίδης τόνισε ότι επιβάλλεται η θεσμοθέτηση συνεργασίας μεταξύ ερευνητών και του Υπουργείου Γεωργίας, κατά το πρότυπο άλλων κρατών μελών, προκειμένου να βελτιώνεται το Στρατηγικό Σχέδιο ΚΓΠ και να αποτιμούνται οι επιπτώσεις του στους γεωργούς, στη βιοποικιλότητα και στο περιβάλλον σε πιο συχνή και συνεχή βάση. 

Για περισσότερες πληροφορίες:

Μενέλαος Σταυρινίδης, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τηλ. 25002186, m.stavrinides@cut.ac.cy

Ιωάννης Βογιατζάκης, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τηλ. 22411933, ioannis.vogiatzakis@ouc.ac.cy

Είδος άγριας μέλισσας σε φύλλο αμπέλου.

Ενδημικό είδος σαύρας σε ξηρολιθιά σε αμπελώνα.

Αμπελώνας σε αναβαθμίδες στα πρανή των οποίων φύονται είδη άγριας βλάστησης, τα οποία φιλοξενούν πολλά είδη άγριας ζωής, όπως πουλιά, έντομα και ερπετά.