Της Δρος Μελίτας Μενελάου (*)

Οι ανακαλύψεις της Marie Curie στη ραδιενέργεια πριν το 1900 μεταμόρφωσαν πολλούς τομείς, από τη φυσική και τη χημεία μέχρι την ιατρική και την ενέργεια. Το έργο της όχι μόνο οδήγησε σε πρωτοποριακές επιστημονικές προόδους αλλά άνοιξε τον δρόμο για τις γυναίκες στις επιστήμες STEM (Φυσικές Επιστήμες, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά). Τι θα συνέβαινε, όμως, αν δεν είχε υπάρξει ποτέ; Θα είχε φτάσει η ανθρωπότητα στις ίδιες ανακαλύψεις αργότερα ή θα είχε καθυστερήσει σημαντικά η πρόοδος;

Ένας κόσμος χωρίς τη Curie θα ήταν πολύ διαφορετικός αφού επιστημονικές και ιατρικές ανακαλύψεις θα είχαν καθυστερήσει, οι γυναίκες στις επιστήμες θα αντιμετώπιζαν ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες και ορισμένες από τις σημαντικότερες τεχνολογίες του 20ού και 21ου αιώνα θα είχαν εμφανιστεί πιθανώς δεκαετίες αργότερα.

Η πιο σημαντική συμβολή της Curie ήταν η έρευνά της στη ραδιενέργεια, ένας όρος που η ίδια καθιέρωσε. Πριν από αυτήν, ο Henri Becquerel είχε παρατηρήσει ότι το ουράνιο (χημικό στοιχείο) εξέπεμπε μυστηριώδεις ακτίνες, αλλά η Curie ήταν εκείνη που μελέτησε συστηματικά το φαινόμενο, οδηγώντας στην ανακάλυψη δύο άλλων χημικών στοιχείων - του πολωνίου και του ραδίου. Η προσεκτική έρευνά της άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι επιστήμονες κατανοούσαν τη δομή του ατόμου, επηρεάζοντας τελικά τη σύγχρονη φυσική, συμπεριλαμβανομένης της κβαντικής μηχανικής και της πυρηνικής ενέργειας. Αν η Curie δεν είχε υπάρξει ποτέ, η μελέτη της ραδιενέργειας θα είχε προχωρήσει με πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Άλλοι επιστήμονες ίσως να είχαν ανακαλύψει τελικά το ράδιο και το πολώνιο, αλλά χωρίς τις πρωτοποριακές τεχνικές της Curie για την απομόνωση των ραδιενεργών στοιχείων, ο τομέας της πυρηνικής φυσικής θα είχε παραμείνει υποανάπτυκτος για δεκαετίες. Αυτή η καθυστέρηση θα είχε σημαντικές επιπτώσεις, επηρεάζοντας μεταγενέστερες ανακαλύψεις, όπως το έργο του Einstein για το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο και το μοντέλο Rutherford για το άτομο.

Μία από τις μεγαλύτερες κληρονομιές της Curie βρίσκεται επίσης στην ιατρική. Ήταν η πρώτη που συνειδητοποίησε ότι η ακτινοβολία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του καρκίνου, οδηγώντας στην ανάπτυξη της ακτινοθεραπείας. Αν δεν είχε υπάρξει, ο ιατρικός κόσμος θα είχε στερηθεί μία από τις πρώτες αποτελεσματικές θεραπείες για τον καρκίνο. Αυτό θα μπορούσε να είχε οδηγήσει σε εκατομμύρια χαμένες ζωές, καθώς οι εναλλακτικές θεραπείες είτε δεν υπήρχαν είτε ήταν πολύ λιγότερο αποτελεσματικές τότε.

Η Curie έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των ακτίνων Χ. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, εισήγαγε κινητές μονάδες ακτίνων Χ, γνωστές ως "Little Curies", οι οποίες επέτρεπαν στους γιατρούς στο πεδίο της μάχης να εντοπίζουν κτυπήματα από σφαίρες και κατάγματα γρήγορα. Χωρίς τη συμβολή της, αμέτρητοι τραυματισμένοι στρατιώτες μπορεί να είχαν λάβει λάθος ή ανεπαρκή θεραπεία λόγω έλλειψης ακριβούς απεικόνισης. Αν η Curie δεν είχε εργαστεί πάνω σε αυτήν την τεχνολογία, η ιατρική απεικόνιση θα είχε καθυστερήσει, επηρεάζοντας όχι μόνο την πολεμική ιατρική αλλά και τις σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους, όπως η μαγνητική τομογραφία (MRI) και η αξονική τομογραφία (CT).

Το έργο της Curie έθεσε επίσης τα θεμέλια για την πυρηνική ενέργεια. Η κατανόηση της ραδιενεργούς διάσπασης στην οποία πρωτοστάτησε, οδήγησε αργότερα στην ανάπτυξη των πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας και των ατομικών όπλων. Αν δεν είχε υπάρξει, είναι πιθανό ότι η πυρηνική σχάση, όπως ανακαλύφθηκε από τους Otto Hahn και Lise Meitner, θα είχε καθυστερήσει. Χωρίς το έργο της Curie, η ανθρωπότητα μπορεί να είχε χρειαστεί περισσότερο χρόνο για να εκμεταλλευτεί την πυρηνική ενέργεια ως εναλλακτική στα ορυκτά καύσιμα, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο την κλιματική αλλαγή.

Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι η Curie ήταν η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ και παραμένει μέχρι σήμερα το μοναδικό άτομο που έχει κερδίσει το βραβείο σε δύο διαφορετικά επιστημονικά πεδία, δηλαδή στη Φυσική και Χημεία. Η επιτυχία της έσπασε τα εμπόδια των φύλων στις επιστήμες, αποδεικνύοντας ότι οι γυναίκες μπορούσαν να συμβάλουν το ίδιο (αν όχι και περισσότερο) με τους άνδρες. Αν δεν είχε υπάρξει, ποια θα είχε πάρει τη θέση της ως πρότυπο; Ενώ πολλές και πολλοί επιστήμονες έχουν προσφέρει σημαντικά στην επιστήμη, ελάχιστες/οι κατάφεραν να έχουν τον ίδιο συνδυασμό ευφυΐας, επιμονής και επιρροής.

Η κληρονομιά της Curie επομένως δεν αφορά μόνο την επιστημονική επιτυχία, αλλά και τη διάρρηξη των φραγμών για τις γυναίκες στις επιστήμες STEM. Σε μια εποχή όπου οι γυναίκες αντιμετώπιζαν σημαντικά εμπόδια στην εκπαίδευση και την επαγγελματική σταδιοδρομία, απέδειξε ότι η ευφυΐα και η αποφασιστικότητα μπορούν να ξεπεράσουν τους κοινωνικούς περιορισμούς. Την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, στον αληθινό κόσμο που έχει υπάρξει η Marie Curie, η απόδοση τιμής σε αυτήν μας υπενθυμίζει τη σημασία της ισότητας των φύλων στην εκπαίδευση και την έρευνα, μιας και οι συνεισφορές της συνεχίζουν να εμπνέουν γενιές γυναικών να ακολουθήσουν καριέρα στις επιστήμες STEM και να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα στον κόσμο.

(*) Μελίτα Μενελάου

Γυναίκα – Μητέρα – Χημικός Μηχανικός

Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών και Επιστήμης και Μηχανικής Υλικών

Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρο