Η δημιουργία μίας πόλης, αποτελεί ουσιαστικά μία μεγάλη παρέμβαση στη φύση αφού κτίρια, δρόμοι και άλλες υποδομές αντικαθιστούν την ανοικτή γη και βλάστηση. Η παρέμβαση αυτή έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και μεγάλες μεταβολές στις τοπικές κλιματικές (μικροκλιματικές) συνθήκες και την εμφάνιση μικροκλιματικών φαινομένων, όπως η αστική θερμική νησίδα. Αστική θερμική νησίδα ονομάζεται το φαινόμενο της αύξησης της θερμοκρασίας του αέρα και των επιφανειών στο εσωτερικό των πόλεων σε σχέση με τις αντίστοιχες θερμοκρασίες, για παράδειγμα, παραπλήσιων αγροτικών περιοχών. Οι επιπτώσεις του φαινομένου, ιδιαίτερα κατά την θερινή περίοδο, είναι κυρίως η αυξημένη κατανάλωση ενέργειας (π.χ. από την χρήση κλιματιστικών), οι αυξημένες εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων και αερίων του θερμοκηπίου και φυσικά η έκθεση της υγείας των ανθρώπων σε κίνδυνο. Κάποια από τα κύρια αίτια της εμφάνισης του φαινομένου αυτού είναι η σημαντική απελευθέρωση θερμότητας από ανθρωπογενή δραστηριότητα (π.χ. χρήση μέσων μεταφοράς, κλιματιστικών), η απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας και αποθήκευση θερμότητας από τα δομικά υλικά (π.χ. μπετόν και άσφαλτο), η μειωμένη ταχύτητα των ανέμων και η έλλειψη πρασίνου. Με απλά λόγια, αυτό το φαινόμενο δημιουργείται από την παγίδευση υψηλών ποσών θερμότητας μέσα στην πόλη.

Πως όμως το πράσινο, δηλαδή η ύπαρξη δέντρων και άλλων φυτών μέσα στον αστικό ιστό, μετριάζει σημαντικά το φαινόμενο της θερμικής αστικής νησίδας? Σε μια απόπειρα ανάδειξης της σημασίας του αστικού πρασίνου στο μικροκλίμα μιας πόλης, ερευνητές και φοιτητές της Oμάδας Φυσιολογίας Kαταπονήσεων Φυτών του Tμήματος Γεωπονικών Επιστημών, Βιοτεχνολογίας και Επιστήμης Τροφίμων του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, χρησιμοποιώντας κάμερα θερμικής απεικόνισης, συνέβαλαν στην απεικόνιση της θερμοκρασίας περιοχών πλησίον πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων. Οι απεικονίσεις λήφθηκαν κατά τις μεσημβρινές ώρες μίας ημέρας (03/09/2018) κατά την οποία επικρατούσαν συνθήκες καύσωνα.

Τα φυτά σε ένα αστικό περιβάλλον έχουν την ικανότητα να εμποδίζουν την ηλιακή ακτινοβολία από το να θερμαίνει τα δομικά υλικά που συγκροτούν μία πόλη και να ψύχουν την περιοχή στην οποία φύονται μέσω της διαπνοής τους, δηλαδή της απώλειας νερού και θερμότητας σε μορφή υδρατμών μέσα από το φύλλωμά τους. Οι θερμικές απεικονίσεις (Εικ. 1) δείχνουν ξεκάθαρα την χαμηλή θερμοκρασία των δέντρων σε σύγκριση με αυτήν του αέρα και των δομικών υλικών αλλά και την αξιοθαύμαστη επίδραση των δέντρων στην μείωση της θερμοκρασίας των δομικών υλικών τα οποία σκιάζουν (μπλε βέλη) σε σύγκριση με τα ίδια υλικά όταν αυτά δεν σκιάζονται (κόκκινα βέλη).  

Η τάση των ανθρώπων να συσσωρεύονται στις πόλεις με όλο και μεγαλύτερο ρυθμό, η ραγδαία  κτιριακή ανάπτυξη, το μεσογειακό κλίμα και η κλιματική αλλαγή (βλ. αύξηση θερμοκρασίας και μείωση των βροχοπτώσεων) που βιώνουμε ειδικά στην περιοχή μας συντείνουν στην δυσμενή μεταβολή του αστικού κλίματος και επιβάλουν την άμεση λήψη μέτρων. Αδιαμφισβήτητα, τα παραπάνω θέτουν την ύπαρξη και διαχείριση του αστικού πρασίνου ως απαραίτητα εργαλεία για τον μετριασμό της μεταβολής του αστικού κλίματος.

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, το μέγεθος των θετικών επιδράσεων του αστικού πρασίνου στον μετριασμό της αστικής θερμικής νησίδας είναι ανάλογο του επιπέδου διαχείρισής του. Η ορθολογική διαχείριση του αστικού πρασίνου προϋποθέτει, την σωστή ενημέρωση και θετική στάση των πολιτών, τον σχεδιασμό της από διεπιστημονικές ομάδες αποτελούμενες από προσοντούχους ειδικούς (γεωπόνους, αρχιτέκτονες τοπίου, δασολόγους, αρχιτέκτονες μηχανικούς κ.α.), την εγκατάσταση και συντήρηση του αστικού πρασίνου από προσωπικό με επαρκή υλικοτεχνική υποδομή και τεχνογνωσία και φυσικά νομικό πλαίσιο που να κατοχυρώνει την εγκατάσταση και διατήρηση των χώρων πρασίνου.

Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε την σημασία που διαδραματίζει το κλίμα αλλά και η ορθολογική διαχείριση των πόρων που διαθέτουμε για μετριασμό της κλιματικής απειλής, που αποτελούν συγχρόνως και καθοριστικούς παράγοντες των κοινωνικών και οικονομικών μας δραστηριοτήτων, στη διαμόρφωση του κοινού μας μέλλοντος.

Δρ. Ανδρέας Μ. Σαββίδης

Επιστημονικός Συνεργάτης

Τμήμα Γεωπονικών Επιστημών, Βιοτεχνολογίας και Επιστήμης Τροφίμων

Εικόνα 1. Αριστερά: Συμβατικές απεικονίσεις των χώρων πλησίον πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων. Δεξιά: οι θερμικές απεικονίσεις. Σύμφωνα με την χρωματική κλίμακα των θερμικών απεικονίσεων , το σκούρο μπλε χρώμα δείχνει την χαμηλότερη και το κίτρινο-λευκό την ψηλότερη θερμοκρασία. Η θερμοκρασία αέρα κατά την λήψη ήταν περίπου 40οC (γκρίζο βέλος στην χρωματική κλίμακα). Οι πραγματικές θερμοκρασίες κάποιων υλικών στις φωτογραφίες (π.χ. μεταλλικές κατασκευές) είναι δυνατό να διαφέρουν από τις εικονιζόμενες λόγω ιδιοτήτων τους που επηρεάζουν σημαντικά την εκπομπή υπέρυθρης ακτινοβολίας.