Άρθρο της Δρος Μελίτας Μενελάου(*) με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα των Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, στις 11 Φεβρουαρίου 2024

Η ισότητα των φύλων αποτελεί βασική προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και πολλά από τα κράτη μέλη της. Η ΕΕ έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για την ισότητα των φύλων, συμπεριλαμβανομένης της εξάλειψης της διαφοράς στις αμοιβές των φύλων, την προώθηση της ισότητας των φύλων στη λήψη αποφάσεων αλλά και τον τερματισμό της βίας λόγω φύλου.

Ένας από τους τομείς όπου εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη γυναικείας εκπροσώπησης είναι ο τομέας της Έρευνας και της Καινοτομίας. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat το 2018, οι γυναίκες αντιπροσώπευαν μόνο το 33% των ερευνητών και το 26,2% των υπευθύνων σε Ερευνητικά Προγράμματα εντός ΕΕ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρώπη δεσμεύτηκε να βρει λύσεις!

Η τελευταία έκθεση «She Figures» υπογραμμίζει ότι η ευρωπαϊκή οικονομία, τα ερευνητικά κέντρα αλλά και όλος ο ακαδημαϊκός κόσμος χρειάζεται απαραίτητα και τις γυναίκες. Ταυτόχρονα όμως η έκθεση έδειξε ότι απαιτούνται ακόμη περισσότερα μέτρα ειδικότερα αν σκεφτούμε ότι οι δράσεις αυτές έχουν και ακόμη ένα επιπλέον στόχο: να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τα κορίτσια για κτίσουν μια καριέρα σε τομείς STEM - Science, Technology, Engineering, Mathematics.

Το πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη (Horizon Europe) είναι το ένατο κατά σειρά πρόγραμμα-πλαίσιο της ΕΕ για την Έρευνα και Καινοτομία για την περίοδο 2021-2027, και έχει προϋπολογισμό 95,5 δισ. Ευρώ. Μέσω του Horizon Europe, είναι εμφανής η υποστήριξη των γυναικών λόγω της δημιουργίας ενός «Σχεδίου Δράσης για Θέματα Φύλου» («Gender Action Plan»), το οποίο έχει ενσωματωθεί σε όλα τα μέρη του προγράμματος. Η δράση αυτή στοχεύει να διασφαλίσει ότι όλες οι δραστηριότητες Έρευνας και Καινοτομίας που θα πραγματοποιηθούν, λαμβάνουν υπόψη το φύλο και προωθούν την ισότητα των φύλων.

Περαιτέρω μέτρα που έχουν προβλεφθεί για την ενίσχυση της ισότητας στην Έρευνα και Καινοτομία μέσα στα πλαίσια του Horizon Europe, περιλαμβάνουν δράσεις κάποιες από τις οποίες παρουσιάζονται πιο κάτω, ενώ έχει προβλεφθεί η παρακολούθηση και αξιολόγηση της προόδου μετά και την  εφαρμογή αυτών των δράσεων, καθώς και προετοιμασία τακτικών εκθέσεων για σκοπούς βελτίωσης και αντιμετώπισης περαιτέρω προκλήσεων. Παραδείγματα δράσεων είναι τα πιο κάτω:

• Δημιουργία δικτύου ισότητας των φύλων με σκοπό την προώθηση της συνεργασίας και της ανταλλαγής καλών πρακτικών
• Προώθηση της ισότητας των φύλων στις αξιολογήσεις έργων και στη λήψη αποφάσεων
• Συμπερίληψη ρητρών για την ισότητα των φύλων σε συμβάσεις και συμφωνίες χρηματοδότησης
• Ενθάρρυνση της συμμετοχής των γυναικών στη λήψη αποφάσεων και στα όργανα διοίκησης και διεύθυνσης
• Εφαρμογή μέτρων υποστήριξης των ερευνητριών λαμβάνοντας υπόψιν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής

Το ERC (European Research Council), που ιδρύθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2007, είναι ευρωπαϊκός οργανισμός χρηματοδότησης και χρηματοδοτεί έρευνα αιχμής σε έργα που πρόκειται να πραγματοποιηθούν εντός της ΕΕ. Ο συνολικός προϋπολογισμός του είναι ~16 δισ. Ευρώ, και περιλαμβάνεται μέσα στο πρόγραμμα Horizon Europe. Κάποιες από τις πρωτοβουλίες που έχουν προστεθεί για την στήριξη των γυναικών στην έρευνα είναι:

• ERC Grants for Women: Πρόκειται για ένα ειδικό πρόγραμμα για γυναίκες που παρέχει χρηματοδότηση σε ερευνήτριες υψηλού επιπέδου σε οποιονδήποτε τομέα έρευνας
• ERC Ambassadors: Μέλη του Επιστημονικού Συμβουλίου του ERC και αλλά και εθελόντριες/εθελοντές που έχουν λάβει υποτροφίες ERC, θα έχουν την εξουσία να ενεργούν ως πρέσβειρες/πρεσβευτές για την ισότητα, τη διαφορετικότητα και την συμπερίληψη στην Επιστήμη και την Έρευνα
• Ισορροπία των φύλων στα πάνελ του ERC: Το ERC έχει δεσμευτεί να διασφαλίσει την ισότητα των φύλων στις ομάδες αξιολόγησης των αιτήσεων χρηματοδότησης, προωθώντας τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη στη διαδικασία αξιολόγησης
• Υποστήριξη Υποτροφιών ERC σε Φροντίστριες-Ερευνήτριες: Το ERC παρέχει πρόσθετη υποστήριξη σε ερευνήτριες που έχουν ευθύνες που αφορούν τη φροντίδα παιδιών ή ηλικιωμένων συγγενών

Επιπλέον, τα προγράμματα Marie Skłodowska-Curie Actions (MSCA) χρηματοδοτούν έρευνα σε τομείς αιχμής μέσω της διασυνοριακής κινητικότητας, επενδύοντας στη μακροπρόθεσμη σταδιοδρομία των ερευνητριών/ερευνητών. Πρωτοβουλίες που περιλαμβάνονται στα προγράμματα MSCA είναι:

• Ενθάρρυνση σε γυναίκες να υποβάλουν αίτηση μέσω διατάξεων που στηρίζουν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής
• MSCA Συγχρηματοδότηση Περιφερειακών, Εθνικών και Διεθνών Προγραμμάτων (COFUND): χρηματοδοτείται η κινητικότητα και η κατάρτιση ερευνητριών/ερευνητών μέσω διεθνών και περιφερειακών κοινοπραξιών, ενώ περιλαμβάνονται μέτρα για την προώθηση της ισότητας των φύλων και της διαφορετικότητας για την τελική επιλογή και αξιολόγηση

Συμπερασματικά, η ΕΕ υποστηρίζει σθεναρά τη συμμετοχή και εκπροσώπηση των γυναικών στην Έρευνα και την Καινοτομία, ενώ γίνονται σημαντικές προσπάθειές για την προώθηση και καλλιέργεια ερευνητικής κουλτούρας συμπερίληψης και ισότητας μέσα σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Μέσω των πρωτοβουλιών αυτών αλλά και μιας σειράς πολιτικών, η ΕΕ ανοίγει το δρόμο για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην Έρευνα και δημιουργεί ευκαιρίες για τις γυναίκες να διαπρέψουν σε τομείς αιχμής. Αναμφίβολα, επομένως, η Ευρώπη χρειάζεται τη δημιουργικότητα και το επιχειρηματικό δυναμικό των γυναικών για να διαμορφώσει ένα πιο βιώσιμο, πράσινο και ψηφιακό μέλλον!

(*)Μελίτα Μενελάου, PhD

Γυναίκα, Μητέρα, Χημικός Μηχανικός

Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών και Επιστήμης και Μηχανικής Υλικών

Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου