Η δορυφορική τηλεπισκόπηση επιτρέπει την παροχή παγκόσμιων και ενημερωμένων δεδομένων ακριβείας, σε πραγματικό χρόνο για την έγκαιρη αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων.
Ι. Η αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων μέσα από την παρατήρηση της Γης
Η παγκόσμια συνεργασία στο τομέα της συλλογής δορυφορικών δεδομένων για τη παρατήρηση της Γης είναι η καλύτερη λύση ούτως ώστε να απαντηθούν οι παγκόσμιες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, όπως καταδεικνύει σχετική έρευνα που διενέργησε η Ευρωπαϊκή Ένωση.
H παρατήρηση της Γης προσφέρει ενημερωμένη πληροφόρηση για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων, αφού τα δεδομένα που συλλέγονται από τα συστήματα τηλεπισκόπησης ξηράς, θάλασσας, αέρα αλλά και διαστήματος συντελούν στην παρακολούθηση και μοντελοποίηση αλλαγών στην ατμόσφαιρα της Γης, των ωκεανών αλλά και των τοπίων που μεταβάλλονται ταχύτατα εξαιτίας κυρίως του ανθρώπινου παράγοντα. Οι ζωτικές αυτές πληροφορίες, που παρέχονται από ερευνητικά κέντρα μελέτης και παρατήρησης της Γης, αποτελούν κρίσιμες πηγές για τις κυβερνήσεις, τον ιδιωτικό τομέα και τους πολίτες, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων που περιλαμβάνουν την προστασία από φυσικές καταστροφές, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τη διαχείριση των ενεργειακών πόρων ή την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας, μεταξύ άλλων.
Η ΕΕ, ως μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Διακυβερνητικής Ομάδας Παρατήρησης της Γης GEO (Group on Earth Observation) και κινητήριος δύναμή της, καταβάλλει προσπάθειες για την ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα από την παρατήρηση Γης ώστε να διαμορφώσει πολιτικές στους τομείς του περιβάλλοντος, της έρευνας, του κλίματος και της βιώσιμης ανάπτυξης. Ωστόσο, η τρέχουσα διαδικασία συλλογής, αποθήκευσης, ανάλυσης και διανομής αυτών των πληροφοριών παραμένει κατακερματισμένη, ελλιπής ή περιττή όπως διατείνεται η Ομάδα. Μάλιστα, αρκετοί επιστήμονες και ειδικοί εμπειρογνώμονες, όπως ο Makruu Kulmala, Διευθυντής του Ινστιτούτου Ατμοσφαιρικής και Επίγειας Έρευνας (Institute for Atmospheric and Earth System Research, INAR) στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι και Υπεύθυνος στο Εργαστήριο αιωρούμενων σωματιδίων και ομίχλης του Πανεπιστήμιου Χημικής Τεχνολογίας του Πεκίνου, υπογραμμίζουν την ανάγκη για την δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου κέντρων παρατήρησης της Γης. Ο Makruu Kulmala, σε πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό Nature, έκανε λόγο για ελλιπή κάλυψη από επίγειους σταθμούς σχετικά με την παρατήρηση της Γης. Περιφερειακές πρωτοβουλίες, τόνισε, για την εγκατάσταση σύγχρονων σταθμών παρατήρησης του αέρα, της Γης και του οικοσυστήματος σε περιοχές που συμπεριλαμβάνουν την Αφρικάνικη Ήπειρο, την Ευρασία και την Νότια Αμερική, θεωρούνται κρίσιμες για την κατανόηση και αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Γη καθημερινά. Οι σταθμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν όργανα εναρμονισμένα, βαθμονομημένα, και τυποποιημένα για να εξυπηρετούν τους επιστήμονες στην ανάλυση δεδομένων σε μια παγκόσμια κλίμακα.
Αυτή η ανάγκη έχει ήδη αναγνωριστεί από το Φόρουμ Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τις Ερευνητικές Υποδομές (ESFRI), προσδιορίζοντας τις ερευνητικές υποδομές πανευρωπαϊκής σημασίας που αντιστοιχούν σε μακροπρόθεσμες ανάγκες των ευρωπαϊκών ερευνητικών κοινοτήτων. Μία από αυτές είναι το δίκτυο ACTRIS, ο στρατηγικός στόχος του οποίου είναι η εξασφάλιση μακροπρόθεσμων συντονισμένων παρατηρήσεων αιωρούμενων σωματιδίων, νεφών και χημικών στοιχείων και η παροχή υπηρεσιών τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
ΙΙ. Κύπρος και Διαστημική Τεχνολογία
Στη Κύπρο, οι ερευνητικοί τομείς της παρατήρησης της Γης και της διαστημικής τεχνολογίας έχουν πλέον ωριμάσει και αναμένεται η κεφαλαιοποίηση των υφιστάμενων γνώσεων και τεχνολογιών που επιτρέπουν την πρόοδο σε πολλούς διαφορετικούς τομείς εφαρμογής που αναφέρονται στη Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης, όπως η υγεία, ο τουρισμός, η γεωργία, η πολιτιστική κληρονομιά, τις μεταφορές, βιώσιμη ανάπτυξη κλπ. Συγκεκριμένα, μέσα από το πρόγραμμα χρηματοδότησης της ΕΕ Ορίζοντας 2020 η δημιουργία ενός τέτοιου Κέντρου Αριστείας για την παρατήρηση της Γης, που θα συμμετέχει στο παγκόσμιο δίκτυο κέντρων μελέτης της Γης του GEO, βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ, αφού το Πρόγραμμα EXCELSIOR (ERATOSTHENES: Excellence Research Centre for Earth SurveiLlance and Space-Based MonItoring Of the EnviRonment) έχει περάσει επιτυχώς την πρώτη φάση αξιολόγησης με βαθμολογία 15/15.
Πρόσφατη ανακοίνωση της ΕΕ σχετικά με την αξιολόγηση του προγράμματος HORIZON 2020 που παρουσιάστηκε στις 11 Ιανουαρίου 2018, καλεί την Ευρώπη να εντείνει τις επενδύσεις της στην έρευνα και την καινοτομία προκειμένου να μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπό της. Ανάμεσα στα άλλα, ο Επίτροπος Έρευνας, Επιστήμης και Καινοτομίας, Carlos Moedas, ανέφερε ότι η αξιολόγηση απέδειξε ότι το προγράμμα Ορίζοντας 2020, προσφέρει αρκετή αξία στους φορολογούμενους και πραγματικό αντίκτυπο στην οικονομία και στην ποιότητα ζωής τους.
Το πρόγραμμα EXCELSIOR οραματίζεται τη δημιουργία ενός Κέντρου Αριστείας για τη διεξαγωγή υψηλού επιπέδου βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας στους τομείς που σχετίζονται με την παρατήρηση της Γης και τις τεχνολογίες διαστήματος. Αντλώντας από την υφιστάμενη υποδομή σε έρευνα και καινοτομία που έχει αναπτύξει τα τελευταία 10 χρόνια στον τομέα του διαστήματος και παρατήρησης της Γης, το Ερευνητικό Κέντρο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ στη Σχολή Μηχανικής και Τεχνολογίας του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, το Νέο Κέντρο Αριστείας, έχει ως στόχο να συνεισφέρει στην πρόοδο της γνώσης στα πεδία συνδυασμένης χρήσης νέων τεχνολογιών διαστήματος και γεωπληροφορικής, καθώς και στην εφαρμογή των μεθοδολογιών αυτών για παρακολούθηση και έλεγχο του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Το νέο Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ αναμένεται να αποτελέσει φορέα έρευνας και καινοτομίας αλλά και πόλο έλξης επενδύσεων, αφού σύμφωνα με τον Εθνικό Χάρτη προτεραιοτήτων του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, θα συντελέσει στην αύξηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στις δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας, και στην προώθηση της δημιουργία των spin-off (τεχνοβλαστών) εταιρειών. Το Κέντρο Αριστείας θα εδρεύει στη Λεμεσό με υποστηρικτικές υποδομές στους παράκτιους Δήμους της Κύπρου, ενώ από την υλοποίησή του θα επωφεληθεί η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, Μέσης Ανατολής και Αφρικής.
Στη χώρα μας, το αρμόδιο Κυβερνητικό Τμήμα, για την ετοιμασία σχετικής στρατηγικής και την προώθηση της χρήσης τεχνολογιών διαστήματος, με σκοπό την οικονομική ανάπτυξη, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την ευρύτερη κοινωνική ευημερία, την προστασία του περιβάλλοντος και την ασφάλεια των πολιτών και προϊόντων, είναι το Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων. Με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, τον Οκτώβριο του 2008 ανατέθηκε στο Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών ο συντονιστικός ρόλος σε θέματα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Διαστήματος, συμπεριλαμβανομένων του προγράμματος GALILEO/EGNOS, του προγράμματος Copernicus, καθώς και των σχέσεων της Δημοκρατίας με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ΕΟΔ) - European Space Agency (ESA).
Τον Ιούλιο του 2016, η Κύπρος υπέγραψε τη Συμφωνία Συνεργαζόμενου Μέλους (European Cooperating State – ECS) με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ΕΟΔ). Η συμφωνία ECS, με διάρκεια πέντε (5) χρόνια, θα επιτρέψει στην Κύπρο να συμμετάσχει σε προγράμματα και δραστηριότητες του ΕΟΔ, κυρίως στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης, έτσι ώστε να ενισχυθεί η τεχνογνωσία της εγχώριας διαστημικής βιομηχανίας και της Ακαδημίας. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να καταβάλλει στον ΕΟΔ ετήσια χρηματική συνδρομή ύψους 1,35 εκ. ευρώ (περίπου). Ταυτόχρονα όμως, το 85% περίπου αυτής της συνδρομής θα επιστρέφει στην Κύπρο υπό τη μορφή κάθετης χρηματοδότησης από τον ΕΟΔ σε εγχώρια ερευνητικά και καινοτόμα προγράμματα καθώς και για συμβουλευτικές υπηρεσίες, στο πλαίσιο της εν λόγω Συμφωνίας.
Στις σχετικές τεχνικές εκθέσεις αξιολόγησης του ΕΟΔ, καταγράφεται ότι ήδη στην Κύπρο λαμβάνουν χώρα σημαντικές δραστηριότητες που απολαμβάνουν αναγνώρισης διεθνούς εμβέλειας, σε σχέση με τις διαστημικές εφαρμογές, και αξιολογούν ότι οι δυνατότητες της εγχώριας βιομηχανίας και του ανθρώπινου δυναμικού είναι ικανές να αναδείξουν την έρευνα και την καινοτομία σε αυτό τον τομέα, και καταλήγουν με το ότι η Κύπρος είναι σε θέση να αποκομίσει σημαντικά οφέλη με την περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας με τον ΕΟΔ.
ΙΙΙ. Κυπριακή Στρατηγική για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας και το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ
Σύμφωνα με τον Εθνικό Χάρτη της Κυπριακής Στρατηγικής για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (European Research Area, ERA) για τα ερευνητικά ιδρύματα στον τομέα της Έρευνας και της Καινοτομίας, η δικτύωση σε ό,τι αφορά την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων μεταξύ του Ακαδημαϊκού χώρου, των Επιχειρήσεων και της Βιομηχανίας, επιδέχεται βελτίωσης. Ο χάρτης της Κυπριακής Στρατηγικής, προτείνει τη συνεργασία μέσα από την καλλιέργεια μιας κουλτούρας επιχειρηματικότητας με σκοπό τη διεύρυνση των αποτελεσμάτων της έρευνας προς όφελος της κοινωνίας. Ανάμεσα στις προτεραιότητες που θέτει είναι ακόμα η ενίσχυση της Διακρατικής Συνεργασίας και η ενίσχυση του Ευρω-μεσογειακού διαλόγου μέσα από διενέργεια υψηλής ποιότητας Έρευνας. Η Διεθνής συνεργασία, τίθεται ως προτεραιότητα κορυφαίας δράσης για την ΕΕ, μέσα από την προώθηση, μεταξύ άλλων, κοινών ερευνητικών δράσεων, όπως κοινές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων και στρατηγικών συμπράξεων σε συνάρτηση με τις εθνικές προτεραιότητες των κρατών μελών.
Επίσης, η δημιουργία μιας Ανοικτής Αγοράς Εργασίας για τους Ερευνητές, μέσα από διαφανείς διαδικασίες θα αυξήσει τον αριθμό των Ερευνητών στην Κύπρο, συντελώντας στη μείωση του φαινομένου «brain-drain», δηλαδή, της εξόδου Κύπριων επιστημόνων στο εξωτερικό προς ανεύρεση εργασίας. Η εθνική στρατηγική προβλέπει ακόμη την επίτευξη της Ισότητας των Φύλων και της Ενσωμάτωσης της Διάστασης του Φύλου στο τομέα της Έρευνας, μέσα από την ενδυνάμωση του ρόλου των γυναικών, ενθαρρύνοντας τη δίκαιη εκπροσώπησή τους στα όργανα λήψης αποφάσεων και σε διορισμούς σε θέσεις υψηλού επιπέδου.
Το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ ικανοποιεί πλήρως τις προτεραιότητες που τίθενται από τον Εθνικό Χάρτη Στρατηγικής και μέσα από τη μελέτη του Περιβάλλοντος ευθυγραμμίζεται με την Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για τη Κύπρο (S3Cy).Το Περιβάλλον τίθεται ως η πρώτη οριζόντια προτεραιότητα για τη μελλοντική ανάπτυξη του νησιού προσδίδοντάς του σημαντικό πλεονέκτημα στον τομέα στοχευμένων περιφερειακών και εθνικών επενδύσεων, δηλαδή, το περιβάλλον και τις ΤΠΕ.
Σχετικά με την διακρατική συνεργασία, έχει ήδη επιστρατευτεί η εξειδικευμένη εμπειρογνωμοσύνη από τους μεγαλύτερους οργανισμούς διαστημικής μελέτης όπως την αμερικάνικη ΝΑSA, την ευρωπαϊκή ΕSA, τη γερμανική DLR, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών καθώς και ειδικούς εμπειρογνώμονες με μεγάλη εμπειρία στο τομέα του Διαστήματος από Τσεχία, Ιταλία και Αυστρία. Η σύζευξη της Aκαδημαϊκής κοινότητας και Επιχειρηματικότητας προωθήθηκε με συμπράξεις με φορείς, εταιρείες και επιμελητήρια της Βιομηχανίας και της Επιχειρηματικότητας σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Σε ό,τι αφορά τη δημιουργία του Νέου Κέντρου ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, έχει ήδη εξασφαλιστεί η γνωμοδότηση και η επιστημονική συμβολή της NASA αφού ο Διευθυντής Προγράμματος της NASA, Dr Vincent Ambrosia, κατέχει θέση ειδικού εμπειρογνώμονα στην Εξωτερική Επιστημονική Επιτροπή του EXCELSIOR . Ειδικότερα, σε πρόσφατη επίσκεψή τους στη Κύπρο, στο πλαίσιο συναντήσεων για το πρόγραμμα EXCELSIOR, οι εμπειρογνώμονες στο τομέα της παρατήρησης της Γης έθεσαν τις βάσεις για την δημιουργία ενός άρτιου και σύγχρονου, σύμφωνα με τα παγκόσμια πρότυπα, Κέντρου Αριστείας με εγκατεστημένο σταθμό παρατήρησης του αέρα, της Γης και του οικοσυστήματος, ώστε να ανταποκρίνεται στο αίτημα της δημιουργίας ενός παγκόσμιου δικτύου κέντρων μελετών και έρευνας.
Το νέο Κέντρο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, στοχεύει στη δημιουργία 150 περίπου νέων θέσεων εργασίας, για επιστήμονες, ερευνητές αλλά και διοικητικό προσωπικό, βάσει συγκεκριμένου σχεδιασμού διοίκησης ανθρωπίνων πόρων που λαμβάνει υπόψη τη διάσταση του φύλου. Με την υποστήριξη του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, σε συνδυασμό με τις στρατηγικές συμπράξεις με κορυφαίους εταίρους στο τομέα όπως το Γερμανικό Οργανισμό Αεροναυτικής και Διαστήματος (DLR), το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το Γερμανικό Ινστιτούτο για τη μελέτη της Τροπόσφαιρας (TROPOS) στη Λειψία, αλλά και την εξασφαλισμένη εμπειρογνωμοσύνη οργανισμών όπως η NASA, το νέο Κέντρο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ προσβλέπει στην τοποθέτηση της Κύπρου στο διεθνή χάρτη έρευνας και καινοτομίας στις διαστημικές τεχνολογίες και στην παρατήρηση της Γης, αποσκοπώντας να δημιουργήσει έναν νέο ορίζοντα δυνατοτήτων επιχειρηματικότητας, επενδύσεων και έρευνας στο νησί μας.
Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα ΕXCELSIOR θα βρείτε στην ιστοσελίδα www.excelsior2020.eu
Της Δρος Γεωργίας Κούτα
Ερευνητική Συνεργάτη
Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής
Η διδασκαλία και η χρήση νέων τεχνολογιών
Η δορυφορική τηλεπισκόπηση επιτρέπει την παροχή παγκόσμιων και ενημερωμένων δεδομένων ακριβείας, σε πραγματικό χρόνο για την έγκαιρη αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων.
Ι. Η αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων μέσα από την παρατήρηση της Γης
Η παγκόσμια συνεργασία στο τομέα της συλλογής δορυφορικών δεδομένων για τη παρατήρηση της Γης είναι η καλύτερη λύση ούτως ώστε να απαντηθούν οι παγκόσμιες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, όπως καταδεικνύει σχετική έρευνα που διενέργησε η Ευρωπαϊκή Ένωση.
H παρατήρηση της Γης προσφέρει ενημερωμένη πληροφόρηση για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων, αφού τα δεδομένα που συλλέγονται από τα συστήματα τηλεπισκόπησης ξηράς, θάλασσας, αέρα αλλά και διαστήματος συντελούν στην παρακολούθηση και μοντελοποίηση αλλαγών στην ατμόσφαιρα της Γης, των ωκεανών αλλά και των τοπίων που μεταβάλλονται ταχύτατα εξαιτίας κυρίως του ανθρώπινου παράγοντα. Οι ζωτικές αυτές πληροφορίες, που παρέχονται από ερευνητικά κέντρα μελέτης και παρατήρησης της Γης, αποτελούν κρίσιμες πηγές για τις κυβερνήσεις, τον ιδιωτικό τομέα και τους πολίτες, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων που περιλαμβάνουν την προστασία από φυσικές καταστροφές, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τη διαχείριση των ενεργειακών πόρων ή την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας, μεταξύ άλλων.
Η ΕΕ, ως μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Διακυβερνητικής Ομάδας Παρατήρησης της Γης GEO (Group on Earth Observation) και κινητήριος δύναμή της, καταβάλλει προσπάθειες για την ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα από την παρατήρηση Γης ώστε να διαμορφώσει πολιτικές στους τομείς του περιβάλλοντος, της έρευνας, του κλίματος και της βιώσιμης ανάπτυξης. Ωστόσο, η τρέχουσα διαδικασία συλλογής, αποθήκευσης, ανάλυσης και διανομής αυτών των πληροφοριών παραμένει κατακερματισμένη, ελλιπής ή περιττή όπως διατείνεται η Ομάδα. Μάλιστα, αρκετοί επιστήμονες και ειδικοί εμπειρογνώμονες, όπως ο Makruu Kulmala, Διευθυντής του Ινστιτούτου Ατμοσφαιρικής και Επίγειας Έρευνας (Institute for Atmospheric and Earth System Research, INAR) στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι και Υπεύθυνος στο Εργαστήριο αιωρούμενων σωματιδίων και ομίχλης του Πανεπιστήμιου Χημικής Τεχνολογίας του Πεκίνου, υπογραμμίζουν την ανάγκη για την δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου κέντρων παρατήρησης της Γης. Ο Makruu Kulmala, σε πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό Nature, έκανε λόγο για ελλιπή κάλυψη από επίγειους σταθμούς σχετικά με την παρατήρηση της Γης. Περιφερειακές πρωτοβουλίες, τόνισε, για την εγκατάσταση σύγχρονων σταθμών παρατήρησης του αέρα, της Γης και του οικοσυστήματος σε περιοχές που συμπεριλαμβάνουν την Αφρικάνικη Ήπειρο, την Ευρασία και την Νότια Αμερική, θεωρούνται κρίσιμες για την κατανόηση και αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Γη καθημερινά. Οι σταθμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν όργανα εναρμονισμένα, βαθμονομημένα, και τυποποιημένα για να εξυπηρετούν τους επιστήμονες στην ανάλυση δεδομένων σε μια παγκόσμια κλίμακα.
Αυτή η ανάγκη έχει ήδη αναγνωριστεί από το Φόρουμ Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τις Ερευνητικές Υποδομές (ESFRI), προσδιορίζοντας τις ερευνητικές υποδομές πανευρωπαϊκής σημασίας που αντιστοιχούν σε μακροπρόθεσμες ανάγκες των ευρωπαϊκών ερευνητικών κοινοτήτων. Μία από αυτές είναι το δίκτυο ACTRIS, ο στρατηγικός στόχος του οποίου είναι η εξασφάλιση μακροπρόθεσμων συντονισμένων παρατηρήσεων αιωρούμενων σωματιδίων, νεφών και χημικών στοιχείων και η παροχή υπηρεσιών τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
ΙΙ. Κύπρος και Διαστημική Τεχνολογία
Στη Κύπρο, οι ερευνητικοί τομείς της παρατήρησης της Γης και της διαστημικής τεχνολογίας έχουν πλέον ωριμάσει και αναμένεται η κεφαλαιοποίηση των υφιστάμενων γνώσεων και τεχνολογιών που επιτρέπουν την πρόοδο σε πολλούς διαφορετικούς τομείς εφαρμογής που αναφέρονται στη Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης, όπως η υγεία, ο τουρισμός, η γεωργία, η πολιτιστική κληρονομιά, τις μεταφορές, βιώσιμη ανάπτυξη κλπ. Συγκεκριμένα, μέσα από το πρόγραμμα χρηματοδότησης της ΕΕ Ορίζοντας 2020 η δημιουργία ενός τέτοιου Κέντρου Αριστείας για την παρατήρηση της Γης, που θα συμμετέχει στο παγκόσμιο δίκτυο κέντρων μελέτης της Γης του GEO, βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ, αφού το Πρόγραμμα EXCELSIOR (ERATOSTHENES: Excellence Research Centre for Earth SurveiLlance and Space-Based MonItoring Of the EnviRonment) έχει περάσει επιτυχώς την πρώτη φάση αξιολόγησης με βαθμολογία 15/15.
Πρόσφατη ανακοίνωση της ΕΕ σχετικά με την αξιολόγηση του προγράμματος HORIZON 2020 που παρουσιάστηκε στις 11 Ιανουαρίου 2018, καλεί την Ευρώπη να εντείνει τις επενδύσεις της στην έρευνα και την καινοτομία προκειμένου να μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπό της. Ανάμεσα στα άλλα, ο Επίτροπος Έρευνας, Επιστήμης και Καινοτομίας, Carlos Moedas, ανέφερε ότι η αξιολόγηση απέδειξε ότι το προγράμμα Ορίζοντας 2020, προσφέρει αρκετή αξία στους φορολογούμενους και πραγματικό αντίκτυπο στην οικονομία και στην ποιότητα ζωής τους.
Το πρόγραμμα EXCELSIOR οραματίζεται τη δημιουργία ενός Κέντρου Αριστείας για τη διεξαγωγή υψηλού επιπέδου βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας στους τομείς που σχετίζονται με την παρατήρηση της Γης και τις τεχνολογίες διαστήματος. Αντλώντας από την υφιστάμενη υποδομή σε έρευνα και καινοτομία που έχει αναπτύξει τα τελευταία 10 χρόνια στον τομέα του διαστήματος και παρατήρησης της Γης, το Ερευνητικό Κέντρο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ στη Σχολή Μηχανικής και Τεχνολογίας του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, το Νέο Κέντρο Αριστείας, έχει ως στόχο να συνεισφέρει στην πρόοδο της γνώσης στα πεδία συνδυασμένης χρήσης νέων τεχνολογιών διαστήματος και γεωπληροφορικής, καθώς και στην εφαρμογή των μεθοδολογιών αυτών για παρακολούθηση και έλεγχο του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Το νέο Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ αναμένεται να αποτελέσει φορέα έρευνας και καινοτομίας αλλά και πόλο έλξης επενδύσεων, αφού σύμφωνα με τον Εθνικό Χάρτη προτεραιοτήτων του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, θα συντελέσει στην αύξηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στις δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας, και στην προώθηση της δημιουργία των spin-off (τεχνοβλαστών) εταιρειών. Το Κέντρο Αριστείας θα εδρεύει στη Λεμεσό με υποστηρικτικές υποδομές στους παράκτιους Δήμους της Κύπρου, ενώ από την υλοποίησή του θα επωφεληθεί η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, Μέσης Ανατολής και Αφρικής.
Στη χώρα μας, το αρμόδιο Κυβερνητικό Τμήμα, για την ετοιμασία σχετικής στρατηγικής και την προώθηση της χρήσης τεχνολογιών διαστήματος, με σκοπό την οικονομική ανάπτυξη, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την ευρύτερη κοινωνική ευημερία, την προστασία του περιβάλλοντος και την ασφάλεια των πολιτών και προϊόντων, είναι το Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων. Με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, τον Οκτώβριο του 2008 ανατέθηκε στο Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών ο συντονιστικός ρόλος σε θέματα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Διαστήματος, συμπεριλαμβανομένων του προγράμματος GALILEO/EGNOS, του προγράμματος Copernicus, καθώς και των σχέσεων της Δημοκρατίας με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ΕΟΔ) - European Space Agency (ESA).
Τον Ιούλιο του 2016, η Κύπρος υπέγραψε τη Συμφωνία Συνεργαζόμενου Μέλους (European Cooperating State – ECS) με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ΕΟΔ). Η συμφωνία ECS, με διάρκεια πέντε (5) χρόνια, θα επιτρέψει στην Κύπρο να συμμετάσχει σε προγράμματα και δραστηριότητες του ΕΟΔ, κυρίως στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης, έτσι ώστε να ενισχυθεί η τεχνογνωσία της εγχώριας διαστημικής βιομηχανίας και της Ακαδημίας. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να καταβάλλει στον ΕΟΔ ετήσια χρηματική συνδρομή ύψους 1,35 εκ. ευρώ (περίπου). Ταυτόχρονα όμως, το 85% περίπου αυτής της συνδρομής θα επιστρέφει στην Κύπρο υπό τη μορφή κάθετης χρηματοδότησης από τον ΕΟΔ σε εγχώρια ερευνητικά και καινοτόμα προγράμματα καθώς και για συμβουλευτικές υπηρεσίες, στο πλαίσιο της εν λόγω Συμφωνίας.
Στις σχετικές τεχνικές εκθέσεις αξιολόγησης του ΕΟΔ, καταγράφεται ότι ήδη στην Κύπρο λαμβάνουν χώρα σημαντικές δραστηριότητες που απολαμβάνουν αναγνώρισης διεθνούς εμβέλειας, σε σχέση με τις διαστημικές εφαρμογές, και αξιολογούν ότι οι δυνατότητες της εγχώριας βιομηχανίας και του ανθρώπινου δυναμικού είναι ικανές να αναδείξουν την έρευνα και την καινοτομία σε αυτό τον τομέα, και καταλήγουν με το ότι η Κύπρος είναι σε θέση να αποκομίσει σημαντικά οφέλη με την περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας με τον ΕΟΔ.
ΙΙΙ. Κυπριακή Στρατηγική για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας και το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ
Σύμφωνα με τον Εθνικό Χάρτη της Κυπριακής Στρατηγικής για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (European Research Area, ERA) για τα ερευνητικά ιδρύματα στον τομέα της Έρευνας και της Καινοτομίας, η δικτύωση σε ό,τι αφορά την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων μεταξύ του Ακαδημαϊκού χώρου, των Επιχειρήσεων και της Βιομηχανίας, επιδέχεται βελτίωσης. Ο χάρτης της Κυπριακής Στρατηγικής, προτείνει τη συνεργασία μέσα από την καλλιέργεια μιας κουλτούρας επιχειρηματικότητας με σκοπό τη διεύρυνση των αποτελεσμάτων της έρευνας προς όφελος της κοινωνίας. Ανάμεσα στις προτεραιότητες που θέτει είναι ακόμα η ενίσχυση της Διακρατικής Συνεργασίας και η ενίσχυση του Ευρω-μεσογειακού διαλόγου μέσα από διενέργεια υψηλής ποιότητας Έρευνας. Η Διεθνής συνεργασία, τίθεται ως προτεραιότητα κορυφαίας δράσης για την ΕΕ, μέσα από την προώθηση, μεταξύ άλλων, κοινών ερευνητικών δράσεων, όπως κοινές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων και στρατηγικών συμπράξεων σε συνάρτηση με τις εθνικές προτεραιότητες των κρατών μελών.
Επίσης, η δημιουργία μιας Ανοικτής Αγοράς Εργασίας για τους Ερευνητές, μέσα από διαφανείς διαδικασίες θα αυξήσει τον αριθμό των Ερευνητών στην Κύπρο, συντελώντας στη μείωση του φαινομένου «brain-drain», δηλαδή, της εξόδου Κύπριων επιστημόνων στο εξωτερικό προς ανεύρεση εργασίας. Η εθνική στρατηγική προβλέπει ακόμη την επίτευξη της Ισότητας των Φύλων και της Ενσωμάτωσης της Διάστασης του Φύλου στο τομέα της Έρευνας, μέσα από την ενδυνάμωση του ρόλου των γυναικών, ενθαρρύνοντας τη δίκαιη εκπροσώπησή τους στα όργανα λήψης αποφάσεων και σε διορισμούς σε θέσεις υψηλού επιπέδου.
Το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ ικανοποιεί πλήρως τις προτεραιότητες που τίθενται από τον Εθνικό Χάρτη Στρατηγικής και μέσα από τη μελέτη του Περιβάλλοντος ευθυγραμμίζεται με την Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για τη Κύπρο (S3Cy).Το Περιβάλλον τίθεται ως η πρώτη οριζόντια προτεραιότητα για τη μελλοντική ανάπτυξη του νησιού προσδίδοντάς του σημαντικό πλεονέκτημα στον τομέα στοχευμένων περιφερειακών και εθνικών επενδύσεων, δηλαδή, το περιβάλλον και τις ΤΠΕ.
Σχετικά με την διακρατική συνεργασία, έχει ήδη επιστρατευτεί η εξειδικευμένη εμπειρογνωμοσύνη από τους μεγαλύτερους οργανισμούς διαστημικής μελέτης όπως την αμερικάνικη ΝΑSA, την ευρωπαϊκή ΕSA, τη γερμανική DLR, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών καθώς και ειδικούς εμπειρογνώμονες με μεγάλη εμπειρία στο τομέα του Διαστήματος από Τσεχία, Ιταλία και Αυστρία. Η σύζευξη της Aκαδημαϊκής κοινότητας και Επιχειρηματικότητας προωθήθηκε με συμπράξεις με φορείς, εταιρείες και επιμελητήρια της Βιομηχανίας και της Επιχειρηματικότητας σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Σε ό,τι αφορά τη δημιουργία του Νέου Κέντρου ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, έχει ήδη εξασφαλιστεί η γνωμοδότηση και η επιστημονική συμβολή της NASA αφού ο Διευθυντής Προγράμματος της NASA, Dr Vincent Ambrosia, κατέχει θέση ειδικού εμπειρογνώμονα στην Εξωτερική Επιστημονική Επιτροπή του EXCELSIOR . Ειδικότερα, σε πρόσφατη επίσκεψή τους στη Κύπρο, στο πλαίσιο συναντήσεων για το πρόγραμμα EXCELSIOR, οι εμπειρογνώμονες στο τομέα της παρατήρησης της Γης έθεσαν τις βάσεις για την δημιουργία ενός άρτιου και σύγχρονου, σύμφωνα με τα παγκόσμια πρότυπα, Κέντρου Αριστείας με εγκατεστημένο σταθμό παρατήρησης του αέρα, της Γης και του οικοσυστήματος, ώστε να ανταποκρίνεται στο αίτημα της δημιουργίας ενός παγκόσμιου δικτύου κέντρων μελετών και έρευνας.
Το νέο Κέντρο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, στοχεύει στη δημιουργία 150 περίπου νέων θέσεων εργασίας, για επιστήμονες, ερευνητές αλλά και διοικητικό προσωπικό, βάσει συγκεκριμένου σχεδιασμού διοίκησης ανθρωπίνων πόρων που λαμβάνει υπόψη τη διάσταση του φύλου. Με την υποστήριξη του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, σε συνδυασμό με τις στρατηγικές συμπράξεις με κορυφαίους εταίρους στο τομέα όπως το Γερμανικό Οργανισμό Αεροναυτικής και Διαστήματος (DLR), το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το Γερμανικό Ινστιτούτο για τη μελέτη της Τροπόσφαιρας (TROPOS) στη Λειψία, αλλά και την εξασφαλισμένη εμπειρογνωμοσύνη οργανισμών όπως η NASA, το νέο Κέντρο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ προσβλέπει στην τοποθέτηση της Κύπρου στο διεθνή χάρτη έρευνας και καινοτομίας στις διαστημικές τεχνολογίες και στην παρατήρηση της Γης, αποσκοπώντας να δημιουργήσει έναν νέο ορίζοντα δυνατοτήτων επιχειρηματικότητας, επενδύσεων και έρευνας στο νησί μας.
Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα ΕXCELSIOR θα βρείτε στην ιστοσελίδα www.excelsior2020.eu
Της Δρος Γεωργίας Κούτα
Ερευνητική Συνεργάτη
Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής
