Ποιος κοροϊδεύει ποιον; Επιτυγχάνοντας στις εξετάσεις με δόλο.

Της Μαρίας Κραμβιά-Καπαρδή

Καθηγήτριας ΤΕΠΑΚ

Η αξιολόγηση εκπαιδευομένων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της  εμπειρίας δισεκατομμυρίων, διαχρονικά και ανά την υφήλιο. Μία αξιολόγηση, βέβαια, παίρνει διάφορες μορφές: προφορικές, γραπτές, πρακτικές, διαδικτυακές, καθώς και συνδυασμούς διαφόρων μορφών. Ταυτόχρονα,  αγχώνει μαθητές/τριες, φοιτητές/τριες, εκπαιδευτικούς, γονείς και αποφέρει εκατομμύρια στην τεράστια βιομηχανία της παραπαιδείας.

Κοινός είναι και ο προβληματισμός για την ‘κλοπή’ στις εξετάσεις που φαίνεται να συμβαίνει περισσότερο σε ορισμένα γνωστικά αντικείμενα παρά σε άλλα. Εδώ και αρκετά χρόνια ερευνητές/τριες έχουν τεκμηριώσει ότι ένα αρκετά ψηλό ποσοστό των μαθητών/τριών και φοιτητών/τριών ‘κλέβουν’ στις εξετάσεις. Με άλλα λόγια με δόλο ολοκληρώνουν επιτυχώς την αξιολόγηση τους, ‘αξιοποιώντας’ την εργασία τρίτου ατόμου, πληρώνοντας άλλο άτομο να κάνει την εργασία τους ή ακόμη  να παρακαθήσει την εξέταση εκ μέρους τους. Το φαινόμενο αυτό τορπιλίζει την παιδεία, την αξιοκρατία και το κύρος του σχολείου και του πανεπιστημίου. Επίσης, ερευνητές/τριες έχουν τεκμηριώσει το γεγονός ότι το ποσοστό φοιτητών/τριων, ασχέτως φύλου, που ολοκληρώνουν επιτυχώς την αξιολόγηση τους με δόλο, για παράδειγμα, στα ελίτ πανεπιστήμια που ανήκουν στην ομάδα Russel Group την περίοδο 2014-2018 αυξήθηκε κατά 40%. Αναμενόμενο είναι ότι τέτοιες πρακτικές έχουν αυξηθεί λόγω της περισσότερης χρήσης των διαδικτυακών εξετάσεων κατά την πανδημία.

Γενεσιουργοί παράγοντες που συσχετίζονται με τη δόλια επιτυχία σε κάποια αξιολόγηση περιλαμβάνουν την πίεση πάνω στους μαθητές/τριες και φοιτητές/τριες αλλά και σε άλλους να ‘πετύχουν’. Υπάρχει επίσης πίεση διασφάλισης μιας υποτροφίας, ή πίεση για ένα ‘καλό’ απολυτήριο/πτυχίο για καλύτερη εργοδότηση καθώς και έμφαση στο να είναι ένας καλύτερος από τους άλλους, ή για να διατηρηθεί μία θετική αυτοεικόνα και τέλος, η αντίληψη ότι ‘ο σκοπός αγιάζει τα μέσα’.

‘Όσο αφορά στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται, περιλαμβάνουν:  (α) κάποιος άλλος/η δίνει την εξέταση (πλαστοπροσωπία), (β) χρησιμοποιείται υλικό/εργαλεία που απαγορεύονται όπως τηλέφωνο, μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.λ.π, (γ) αντιγραφή από τις απαντήσεις άλλου, (δ) παράνομη βοήθεια από ‘εξωσχολικούς’ κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης και τέλος, (ε) ένας/μία καθηγητής/τρια βοηθά παράνομα κατά την αξιολόγηση.

Για την αντιμετώπιση του φαινομένου σε δια ζώσης ή διαδικτυακή αξιολόγηση  μπορούν, βέβαια, να χρησιμοποιηθούν διάφορα μέτρα όπως: επί τόπου ζωντανή επιτήρηση από κάποιον, αξιοποιώντας βιομετρικά (π.χ. δακτυλικά αποτυπώματα, κόρη ματιού, ταυτοποίηση προσώπου, ταυτοποίηση φωνής κλπ.), τυχαία κατανομή θέσης στους εξεταζόμενους, χρησιμοποιώντας ίδιες ερωτήσεις αλλά διαφέρουν οι πολλαπλές απαντήσεις, στον κάθε εξεταζόμενο δίνονται διαφορετικές ερωτήσεις τυχαία με κάποιο λογισμικό από μία βάση δεδομένων και επίσης, αφού απαντηθεί μία ερώτηση δεν μπορεί να επιστρέψει σε προηγούμενη. Αναμφίβολα, η ψηφιακή εποχή αυξάνει τον πειρασμό αλλά ταυτόχρονα παρέχει αρκετές μεθόδους πρόληψης του δόλου  σε αξιολόγηση.

Αναγκάζοντας σχολεία και πανεπιστήμια να λειτουργήσουν διαδικτυακά, η πανδημία του COVID-19 έχει δημιουργήσει ποικίλες καινούργιες προκλήσεις, περιλαμβανομένης και της αντιμετώπισης των πολλών ευκαιριών για επιτυχία σε κάποια αξιολόγηση με δόλο. Το γεγονός μάλλον είναι ότι αρκετά πανεπιστήμια για διάφορους λόγους θα συνεχίσουν να εξετάζουν/ αξιολογούν φοιτητές/τριες διαδικτυακά όπου είναι εφικτό και μετά την πανδημία. 

Η θεωρία της ατομικής αποτροπής μας λέγει πως για να μειωθεί το φαινόμενο θα πρέπει α) ο/η εξεταζομενος/η να πιστεύει πως υπάρχει μία απαράδεκτα μεγάλη πιθανότητα  εντοπισμού και (β) να ισχύουν αυστηρές τιμωρίες για τους παρανομούντες. Αν μία από τις δύο αυτές βασικές προϋποθέσεις για αποτροπή δεν ισχύει (όπως σίγουρα συμβαίνει), τότε δεν υπάρχει ελπίδα αποτελεσματικής πρόληψης. Από την σκοπιά της γενικής αποτροπής, αν οι λίγες περιπτώσεις που εντοπίζονται τιμωρούνται αρκετά αυστηρά και δημοσιοποιούνται, τότε ίσως να παραδειγματιστούν και αποτραπούν αρκετοί/ες εξεταζόμενοι/ες να ‘κλέψουν’ στις εξετάσεις.

Μία άλλη προσέγγιση που μπορεί να εφαρμοστεί είναι η θεωρία του  Cressey για το ‘Τρίγωνο της Απάτης’ όπου έχουμε τρία απαραίτητα στοιχεία  στη διάπραξη απάτης. Την Ευκαιρία,  τη Πίεση/Κίνητρο και τη Δικαιολόγηση της πράξης.  Εφαρμόζοντας αυτήν τη θεωρία τότε τα εκπαιδευτικά ιδρύματα οφείλουν:

• Να επενδύσουν στη μείωση των ευκαιριών ‘κλοπής στις εξετάσεις’ με την εφαρμογή ανάλογων δικλίδων ασφαλείας.
• Να μειώσουν την πίεση πάνω στους εξεταζόμενους/ες με συχνή και πολυμεθοδική αξιολόγηση καθώς και έμφαση στην έννοια ‘παιδεία’ και όχι βαθμοθηρία.
• Τέλος, εμπεδώνοντας τις βασικές αρχές ακαδημαϊκής ακεραιότητας όπως την ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, σεβασμό, υπευθυνότητα και θάρρος γνωστοποιώντας στους εξεταζόμενους/ες τη βάση για αποδεκτή συμπεριφορά.

Οι εκπαιδευτικοί και ακαδημαϊκοί οφείλουν να εξηγήσουν στους μαθητές/τριες και φοιτητές/τριες πως μακροχρόνια για το δικό τους καλό θα πρέπει να προετοιμάζονται κατάλληλα για τις εξετάσεις και να μην προσπαθούν να βρίσκουν τον εύκολο δρόμο της απάτης/κλοπής για να βελτιώσουν τον βαθμό τους, γιατί έτσι θα κοροϊδέψουν τους εαυτούς τους και όχι τους διδάσκοντες ή τους γονείς τους. Επίσης, προτείνεται όπως  τα εκπαιδευτικά ιδρύματα  εισαγάγουν και προωθήσουν στους εκπαιδευόμενους ένα Κώδικα τιμής / Honor Code.  Τέτοιοι κώδικες έχουν ήδη εφαρμοστεί σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού και μειώνουν την κλοπή στις εξετάσεις.