Με τη συμμετοχή  38 εκπροσώπων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) και του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA), πραγματοποιήθηκε στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) σεμινάριο για την εκπαίδευση του εργαλείου που δημιούργησε ο ΠΟΥ με στόχο την  αντιμετώπιση των νοσημάτων που μεταφέρονται από διαβιβαστές στην Ευρώπη. Στο σεμινάριο συμμετείχαν, επίσης, εκπρόσωποι από δέκα χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γεωργίας.

Είναι η πρώτη φορά που οι τρεις διεθνείς οργανισμοι (ΠΟΥ, ECDC, IAEA) συνεργάζονται στο πλαίσιο του εν λόγω εργαλείου με την ονομασία «Global Vector Control Response (GVCR ) 2017-2030» και στόχο τον έλεγχο των διαβιβαστών.

Ως διαβιβαστής, βάσει του ΠΟΥ, ορίζεται ένας ζωντανός οργανισμός που έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει λοιμώδη νοσήματα μεταξύ ανθρώπων ή ακόμα και από ζώα στον άνθρωπο. Πολλοί διαβιβαστές είναι αιμομυζητικά έντομα που προσλαμβάνουν παθογόνους μικροοργανισμούς κατά την πρόσληψη αίματος από ένα μολυσμένο ζώο ή άτομο και στη συνέχεια το διαβιβάζουν σε ένα νέο άτομο. Σ’ αυτή τη διαδικασία το παθογόνο έχει τη δυνατότητα να πολλαπλασιάζεται εντός του εντόμου και στη συνέχεια να μεταδίδεται μέσω της λήψης αίματος (για το λόγο αυτό ονομάζονται διαβιβαστές).

Το εκπαιδευτικό σεμινάριο, με τίτλο «Regional Training on National Vector Control Needs Assessment in Preparation of Integrated Vector Management including the Sterile Insect Technique», πραγματοποιήθηκε από τις 9-13/5 στη Δημοτική Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη στη Λεμεσό και τελούσε υπό την αιγίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο λόγω του γεγονότος ότι υπήρξε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που κατέγραψε την υφιστάμενη κατάσταση και την εκτίμηση των αναγκών για τη διαχείριση διαβιβαστών (κωδικός σχεδίου VCNAcy) στα πλαίσια Συμβουλευτικών Υπηρεσιών του ΤΕΠΑΚ προς τον ΠΟΥ το 2020-2021.

Τις εργασίες του σεμιναρίου χαιρέτισε ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Βοηθός Εθνικού Συνδέσμου της Κύπρου με το Τμήμα Τεχνικής Συνεργασίας του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας, κ. Μιχάλης Τζωρτζής.

Οι συμμετέχοντες/χουσες στο σεμινάριο είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν για τις δράσεις που λαμβάνουν χώρα στην Κύπρο σε σχέση με την παρακολούθηση διαβιβαστών υγειονομικής σημασίας, στην παρουσία εκπροσώπων του Υπουργείου Υγείας, της δικοινοτικής επιτροπής για την Υγείας της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, του Κυπριακού Ινστιτούτου Κύπρου και των Περιοχών Κυρίαρχων Βάσεων Ακρωτηρίου και Δεκέλειας. Πραγματοποίησαν, επίσης, επίσκεψη στο πεδίο για τη συλλογή παγίδων τέλειων εντόμων στην ευρύτερη περιοχή Ζακακιού.

Το εργαλείο «VCNA»

Οι εμπειρίες από την ετοιμασία του Κυπριακού σχεδίου VCNAcy, αλλά και των αντίστοιχων σχεδίων από την Κροατία και τη Γεωργία ήταν πολύ χρήσιμες για τις υπόλοιπες χώρες, οι οποίες έδειξαν ενδιαφέρον και πρόθεση να ετοιμάσουν τα αντίστοιχα σχέδια για τις χώρες τους.  Να σημειωθεί ότι το εργαλείο VCNA απαρτίζεται από περίπου 185 ερωτήσεις που δίνουν τη δυνατότητα στην κάθε χώρα να αναγνωρίσει τις προτεραιότητες που χρειάζεται να τεθούν για να επιτευχθεί η αποτελεσματική  διαχείριση των διαβιβαστών υγειονομικής σημασίας.

Ειδικότερα για την Κύπρο το VCNAcy κατέδειξε τα εξής:

• Είναι ύψιστης προτεραιότητας η δημιουργία μιας διυπουργικής επιτροπής για τη διαχείριση διαβιβαστών και την επιτήρηση νοσημάτων που μεταφέρονται από αυτούς.
• Είναι απαραίτητη η διατήρηση ενός μονίμου ανεξάρτητου δικτύου παρακολούθησης διαβιβαστών που θα έχει διπλό ρόλο: αφενός την πρόληψη για την έγκαιρη αναγνώριση διαβιβαστών υγειονομικής σημασίας και αφετέρου του ποιοτικού ελέγχου των μέτρων/ενεργειών που λαμβάνονται για τη διαχείριση των πληθυσμών των διαβιβαστών.
• Είναι αναγκαία η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων φορέων. Η συνεργασία αυτή μπορεί να επιφέρει ακόμη πιο αποδοτικά μέτρα διαχείρισης των διαβιβαστών καθότι δεδομένα που συλλέγονται από μια υπηρεσία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και από άλλη για την καλύτερη αξιοποίηση του διαθέσιμου προσωπικού και πόρων. 

Αναγκαιότητα για ορθή διαχείριση διαβιβαστών

Εμβόλιο κατά των ασθενειών που μεταδίδουν οι διαβιβαστές δεν υπάρχει και ως εκ τούτου μοναδικό τρόπο πρόληψης αποτελούν όλα εκείνα τα μέτρα που αποτρέπουν την επαφή μαζί τους. Η ατομική προστασία (εντομοαπωθητικά, σίτες κτλ.) σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι αρκετή. Απαιτούνται δραστικά και αποτελεσματικά μέτρα εκ μέρους και της πολιτείας. Η απουσία κατανόησης της σημασίας της σωστής αντιμετώπισης των διαβιβαστών υγειονομικής σημασίας οδηγεί στην αναποτελεσματικότητα των διενεργούμενων μέτρων αντιμετώπισης, οδηγώντας πολλές φορές σε κινδύνους για τη δημόσια υγεία και σπατάλη δημόσιου χρήματος. Το 2021, ο ΠΟΥ κατέγραψε μια αλματώδη αύξηση των θανάτων λόγω ελονοσίας παγκοσμίως υπενθυμίζοντας πόσο επίκαιρη συνεχίζει να είναι η αποτελεσματική διαχείριση διαβιβαστών. Η ετοιμασία του Κυπριακού σχεδίου VCNAcy κινείται στο στάδιο της πρόληψης και είναι πλήρως ευθυγραμμισμένο με τις γενικές συστάσεις για την επίτευξη Ενιαίας Υγείας (One Health) κατά την οποία η διαφύλαξη της δημόσιας υγείας είναι απαραίτητη, παράλληλα όμως και με την προστασία της οικολογικής υγείας περιλαμβανομένου και της υγείας των ζώων.

Δρ. Αντώνη Μιχαηλάκη, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο

Δρ. Μάρλεν Ι. Βάσκες, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου